Als E.T. ons belt
Grote kans dat bij het lezen van de titel uw mondhoeken iets omhoog krulden. Niet zo gek, want aliens hebben een hoog giechelgehalte. Maar stel dat wetenschappers morgen met het nieuws naar buiten komen dat ze een buitenaards signaal hebben opgepikt. Of dat er een buitenaards bouwwerk in ons zonnestelsel is aangetroffen. Wat zal jouw reactie en die van anderen zijn? Gegiechel?!
Over die vraag, en heel veel andere, gaat het boek Contact With Alien Civilizations – our hopes and fears about encountering extraterrestrials. Het eerste lijvige werk (460 blz.) waar ik een recensie over schrijf is ook meteen een bijzondere. Ik was enigszins verbaasd dat er over het onderwerp 'contact' zoveel te vertellen was, maar eigenlijk is dat wel logisch: de mogelijke implicaties van contact met intelligent buitenaards leven beslaan allerlei gebieden, van veiligheid tot religie, en van wetenschap tot politiek.
Voordat ik het boek aanschafte, heb mezelf eerst verzekerd van het feit dat schrijver Michael A. Michaud niet de zoveelste ufo-freak was. Ik was verheugd te ontdekken dat hij hoge functies bekleedde voor het US State Department op het gebied van wetenschap en technologie. Hij hield zich daarnaast bezig met internationaal ruimtevaartbeleid en schreef tientallen artikelen en papers over contact. Kortom, deze man weet waar hij het over heeft.
Onderwerpen + gissingen
Contact With Alien Civilizations bevat zoveel hoofdstukken en subkoppen dat de rode lijn een beetje moeilijk te volgen is. Het boek gaat in op (historische) denkbeelden over buitenaardsen, de kans op het bestaan van buitenaardse beschavingen, over de zoektocht ernaar, mogelijke kenmerken van zulke beschavingen, mogelijke vormen van contact, positieve en negatieve consequenties van contact, reacties vanuit de maatschappij op contact, mogelijke redenen voor de 'radiostilte' die we tot nu toe ervaren, denkfouten die over de kwestie gemaakt worden, de rol van de mensheid in een buitenaardse community en tenslotte de voorbereidingen die gepleegd moeten worden (pfff, geen wonder dat ik zo lang over dit boekwerk deed!).
Woorden als 'might' en 'may have' komen erg vaak langs, wat af en toe irriteert, maar begrijpelijk is. Voordat er daadwerkelijk onderzoeksmateriaal beschikbaar komt, rest er niets anders dan onderbouwd gissingen doen. Gelukkig heeft Michaud dat door en beperkt hij zich bijna uitsluitend tot het geven van een onbevooroordeeld overzicht van de heersende denkbeelden. Dat doet hij voornamelijk door anderen te quoten - het boek telt 71 pagina's aan referenties! Carl Sagan komt vaak voorbij, net als Jill Tarter, Paul Davies, Arthur C. Clarke, en meer van dat soort wetenschappelijk verantwoorde visionairen. Uitspraken van onverbeterlijke optimisten als Carl Sagan worden tegenover meer 'nuchtere' opvattingen over de kansen en gevolgen van contact gezet.
Zingeving + krakende planken
Michaud probeert ook de prangende vraag te beantwoorden waaróm zoveel mensen sterk in buitenaardse wezens geloven. Hij suggereert dat hier dezelfde menselijke eigenschap aan ten grondslag ligt die religieus denken heeft voortgebracht. Het geloof in aliens lijkt immers veel op dat in bovennatuurlijke wezens: er is geen bewijs voorhanden en het komt voort uit een verlangen naar zingeving, leiding en inspiratie. Een astronoom noemde SETI een "technologische zoektocht naar God", een zoektocht die volgens Michaud een filosofisch en spiritueel vacuüm vult dat de moderne wetenschap heeft achtergelaten. Zoals ik het zie is het voor rationeel ingestelde mensen een acceptabele vorm van geloven in iets 'hogers'; dat zou meteen verklaren waarom met name hoger opgeleiden geloven in buitenaardse intelligenties.
Wat betreft het verband tussen religie en aliens vond ik de volgende quote van sciencefictionschrijver Brian W. Aldiss wel treffend (vrij vertaald):
Reacties + filosofische impact
Zoals ik al zei, worden in het boek ook de mogelijke maatschappelijke effecten van contact besproken. Michaud zegt dat onderzoek suggereert dat hoe mensen reageren op contact afhangt van de overtuigingen die ze daarvoor al hadden. Antropocentrisch ingestelde (of: mensgerichte) personen zien het minste gevaar in contact, en religieuze mensen het meeste. Het paradoxale is wel weer dat religies die mensgericht (en op openbaring gebaseerd) zijn, mogelijk het vijandigst zullen reageren. Sommige gelovigen zullen denken dat de aliens manifestaties van de duivel zijn. Naar mijn idee puur omdat dat de enige beschikbare plaats is voor zulke fenomenen in hun relatief gesloten wereldbeeld.
De astronoom Harlow Shapley noemde de verandering in denken na contact de 'Fourth Adjustment', oftewel de Vierde Aanpassing: na het geocentrisme, heliocentrisme en galactocentrisme (de melkweg als middelpunt van 't heelal) zal ook het antropocentrisme dan het loodje leggen. De mens is in dat geval niet meer het middelpunt van het heelal, maar "slechts één van de biochemische processen in een universum dat zelfbewust wordt", zoals Michaud het zo mooi mystiek weet te zeggen. De mensheid als onderdeel van een samenleving van intelligente soorten. Wat een impact zou dat idee hebben! Ik kan me er eigenlijk geen voorstelling van maken. Van een ontzagwekkende, maar uiteindelijk nietszeggende leegte zou deep space veranderen in bewoonbaar gebied met iets nieuws achter elke nevel.
Christendom + aanbevelingen
Toch zullen de meeste mensen snel aan het idee gewend raken; homo sapiens is nu eenmaal flexibel, zeker als hij geen keuze heeft. Hoewel rabiate atheïsten graag anders beweren, zal de ontdekking van een buitenaardse beschaving niet het einde betekenen van religie. In dit boeiende artikel merkt iemand op dat het christendom eerdere wetenschappelijke revoluties heeft overleefd, inclusief de ingrijpende evolutietheorie van Darwin; waarom zou deze er niet bij kunnen? Of zoals de katholieke filosoof Musso het zegt: de meest gangbare positie in de christelijke wereld is wachten en kijken wat er gebeurt. Al zal er in orthodoxe kringen ongetwijfeld een beweging à la het creationisme opstaan die zich hevig zal verzetten tegen deze nieuwste, goddeloze aanpassing in denken. Anderen zullen juist aan interstellaire zending willen doen.
Aan het eind van zijn boek doet Michaud waar hij het beste in is: aanbevelingen doen over de voorbereidingen op contact. Regeringen moeten volgens hem de zoektocht naar buitenaards leven serieus nemen, omdat contact grote gevolgen kan hebben voor een land en zelfs de hele mensheid. Er moet volgens Michaud veel dingen afgesproken worden, ook internationaal. Hoe wordt het nieuws bekendgemaakt aan de bevolking? Worden alle landen geïnformeerd, en welke worden bij nadere stappen betrokken? Wie wordt er bij het opstellen van een antwoord betrokken, en wat moet er precies in staan? Wie doet het woord? Moeten we dingen verzwijgen? Zo ja, wat? Wie beslist daarover? Etcetera, etcetera. Tijdens het lezen kreeg ik af en toe de indruk dat ik een sciencefictionroman verzeild was geraakt, maar Michaud heeft wel een punt. Regeringen horen voor zeer ingrijpende gebeurtenissen plannen klaar te hebben liggen, hoe klein de kans ook is dat ze plaatsvinden.
Mijn inschatting + een hotel
Hoe ik na het lezen van het boek over de kansen op contact denk? Nogal pessimistisch. De voorwaarden ervoor lijken zo talrijk en strikt te zijn, dat het erg onwaarschijnlijk is dat onze soort het zal meemaken. En áls er communicatie is, dan is het hoogstens een toevallig opgepikt signaal; eenrichtingsverkeer dus. Buitenaardse wezens die daadwerkelijk in ruimteschepen op aarde landen, zal men alleen in films zien. Wat ik wél denk, is dat er ander intelligent leven bestaat of bestond, ergens in het onmetelijke heelal, ooit in haar bijna 14 miljardjarige bestaan. We zullen er alleen geen contact mee hebben. Die wezens zijn al uitgestorven, niet ver genoeg ontwikkeld, te vér ontwikkeld, te anders, te ver weg... of ze hebben domweg geen interesse in contact. Het is immers maar de vraag hoe wijdverbreid onze neiging is om 'krakende vloerplanken' te horen.
Maar ik zal niet ontkennen dat ik blijf hopen. Hopen op een krantenkop als 'Radioastronomen vangen buitenaardse boodschap op!'. Zo'n gebeurtenis zou namelijk betekenen dat het heelal bárst van het leven, of anders gezegd, dat het de inherente eigenschap bezit om leven en bewustzijn voort te brengen. Dat is gewoon een mooie en spannende gedachte. Het is dan alsof we ons plots realiseren dat we één kamer bewonen in een enorm, volgeboekt hotel. En dat vooruitzicht maakt de hele zoektocht zo verleidelijk. Ik zal in ieder geval geen moeite hebben met het idee dat wij als intelligente, creatieve en zelfbewuste soort niet alleen zijn in dit heelal. Integendeel zelfs. En jij?
Over die vraag, en heel veel andere, gaat het boek Contact With Alien Civilizations – our hopes and fears about encountering extraterrestrials. Het eerste lijvige werk (460 blz.) waar ik een recensie over schrijf is ook meteen een bijzondere. Ik was enigszins verbaasd dat er over het onderwerp 'contact' zoveel te vertellen was, maar eigenlijk is dat wel logisch: de mogelijke implicaties van contact met intelligent buitenaards leven beslaan allerlei gebieden, van veiligheid tot religie, en van wetenschap tot politiek.
Voordat ik het boek aanschafte, heb mezelf eerst verzekerd van het feit dat schrijver Michael A. Michaud niet de zoveelste ufo-freak was. Ik was verheugd te ontdekken dat hij hoge functies bekleedde voor het US State Department op het gebied van wetenschap en technologie. Hij hield zich daarnaast bezig met internationaal ruimtevaartbeleid en schreef tientallen artikelen en papers over contact. Kortom, deze man weet waar hij het over heeft.
Onderwerpen + gissingen
Contact With Alien Civilizations bevat zoveel hoofdstukken en subkoppen dat de rode lijn een beetje moeilijk te volgen is. Het boek gaat in op (historische) denkbeelden over buitenaardsen, de kans op het bestaan van buitenaardse beschavingen, over de zoektocht ernaar, mogelijke kenmerken van zulke beschavingen, mogelijke vormen van contact, positieve en negatieve consequenties van contact, reacties vanuit de maatschappij op contact, mogelijke redenen voor de 'radiostilte' die we tot nu toe ervaren, denkfouten die over de kwestie gemaakt worden, de rol van de mensheid in een buitenaardse community en tenslotte de voorbereidingen die gepleegd moeten worden (pfff, geen wonder dat ik zo lang over dit boekwerk deed!).
Woorden als 'might' en 'may have' komen erg vaak langs, wat af en toe irriteert, maar begrijpelijk is. Voordat er daadwerkelijk onderzoeksmateriaal beschikbaar komt, rest er niets anders dan onderbouwd gissingen doen. Gelukkig heeft Michaud dat door en beperkt hij zich bijna uitsluitend tot het geven van een onbevooroordeeld overzicht van de heersende denkbeelden. Dat doet hij voornamelijk door anderen te quoten - het boek telt 71 pagina's aan referenties! Carl Sagan komt vaak voorbij, net als Jill Tarter, Paul Davies, Arthur C. Clarke, en meer van dat soort wetenschappelijk verantwoorde visionairen. Uitspraken van onverbeterlijke optimisten als Carl Sagan worden tegenover meer 'nuchtere' opvattingen over de kansen en gevolgen van contact gezet.
Zingeving + krakende planken
Michaud probeert ook de prangende vraag te beantwoorden waaróm zoveel mensen sterk in buitenaardse wezens geloven. Hij suggereert dat hier dezelfde menselijke eigenschap aan ten grondslag ligt die religieus denken heeft voortgebracht. Het geloof in aliens lijkt immers veel op dat in bovennatuurlijke wezens: er is geen bewijs voorhanden en het komt voort uit een verlangen naar zingeving, leiding en inspiratie. Een astronoom noemde SETI een "technologische zoektocht naar God", een zoektocht die volgens Michaud een filosofisch en spiritueel vacuüm vult dat de moderne wetenschap heeft achtergelaten. Zoals ik het zie is het voor rationeel ingestelde mensen een acceptabele vorm van geloven in iets 'hogers'; dat zou meteen verklaren waarom met name hoger opgeleiden geloven in buitenaardse intelligenties.
Wat betreft het verband tussen religie en aliens vond ik de volgende quote van sciencefictionschrijver Brian W. Aldiss wel treffend (vrij vertaald):
"Een vertrouwheid met het niet-menselijke is een fundamentele menselijke eigenschap. Een grote verzameling van geesten, spoken en andere mythische schepsels heeft de mensheid door de eeuwen heen vergezeld. Waar religie bijgeloof overtroeft, wordt boven deze ondergeschikten een nóg indrukwekkender stoet aan fictieve wezens opgesteld: de goden en godinnen. (...) De meest recente manifestatie van de krakende vloerplanken van de hersenen is het interessantst: het buitenaardse wezen dat vanuit de ruimte arriveert."Een controversiële stelling? Misschien, maar de overeenkomsten zijn te groot om te negeren. Neem de woorden 'bovennatuurlijk' en 'buitenaards'; ik vind dat die praktisch dezelfde gevoelswaarde hebben.
Reacties + filosofische impact
Zoals ik al zei, worden in het boek ook de mogelijke maatschappelijke effecten van contact besproken. Michaud zegt dat onderzoek suggereert dat hoe mensen reageren op contact afhangt van de overtuigingen die ze daarvoor al hadden. Antropocentrisch ingestelde (of: mensgerichte) personen zien het minste gevaar in contact, en religieuze mensen het meeste. Het paradoxale is wel weer dat religies die mensgericht (en op openbaring gebaseerd) zijn, mogelijk het vijandigst zullen reageren. Sommige gelovigen zullen denken dat de aliens manifestaties van de duivel zijn. Naar mijn idee puur omdat dat de enige beschikbare plaats is voor zulke fenomenen in hun relatief gesloten wereldbeeld.
De astronoom Harlow Shapley noemde de verandering in denken na contact de 'Fourth Adjustment', oftewel de Vierde Aanpassing: na het geocentrisme, heliocentrisme en galactocentrisme (de melkweg als middelpunt van 't heelal) zal ook het antropocentrisme dan het loodje leggen. De mens is in dat geval niet meer het middelpunt van het heelal, maar "slechts één van de biochemische processen in een universum dat zelfbewust wordt", zoals Michaud het zo mooi mystiek weet te zeggen. De mensheid als onderdeel van een samenleving van intelligente soorten. Wat een impact zou dat idee hebben! Ik kan me er eigenlijk geen voorstelling van maken. Van een ontzagwekkende, maar uiteindelijk nietszeggende leegte zou deep space veranderen in bewoonbaar gebied met iets nieuws achter elke nevel.
Christendom + aanbevelingen
Toch zullen de meeste mensen snel aan het idee gewend raken; homo sapiens is nu eenmaal flexibel, zeker als hij geen keuze heeft. Hoewel rabiate atheïsten graag anders beweren, zal de ontdekking van een buitenaardse beschaving niet het einde betekenen van religie. In dit boeiende artikel merkt iemand op dat het christendom eerdere wetenschappelijke revoluties heeft overleefd, inclusief de ingrijpende evolutietheorie van Darwin; waarom zou deze er niet bij kunnen? Of zoals de katholieke filosoof Musso het zegt: de meest gangbare positie in de christelijke wereld is wachten en kijken wat er gebeurt. Al zal er in orthodoxe kringen ongetwijfeld een beweging à la het creationisme opstaan die zich hevig zal verzetten tegen deze nieuwste, goddeloze aanpassing in denken. Anderen zullen juist aan interstellaire zending willen doen.
Aan het eind van zijn boek doet Michaud waar hij het beste in is: aanbevelingen doen over de voorbereidingen op contact. Regeringen moeten volgens hem de zoektocht naar buitenaards leven serieus nemen, omdat contact grote gevolgen kan hebben voor een land en zelfs de hele mensheid. Er moet volgens Michaud veel dingen afgesproken worden, ook internationaal. Hoe wordt het nieuws bekendgemaakt aan de bevolking? Worden alle landen geïnformeerd, en welke worden bij nadere stappen betrokken? Wie wordt er bij het opstellen van een antwoord betrokken, en wat moet er precies in staan? Wie doet het woord? Moeten we dingen verzwijgen? Zo ja, wat? Wie beslist daarover? Etcetera, etcetera. Tijdens het lezen kreeg ik af en toe de indruk dat ik een sciencefictionroman verzeild was geraakt, maar Michaud heeft wel een punt. Regeringen horen voor zeer ingrijpende gebeurtenissen plannen klaar te hebben liggen, hoe klein de kans ook is dat ze plaatsvinden.
Mijn inschatting + een hotel
Hoe ik na het lezen van het boek over de kansen op contact denk? Nogal pessimistisch. De voorwaarden ervoor lijken zo talrijk en strikt te zijn, dat het erg onwaarschijnlijk is dat onze soort het zal meemaken. En áls er communicatie is, dan is het hoogstens een toevallig opgepikt signaal; eenrichtingsverkeer dus. Buitenaardse wezens die daadwerkelijk in ruimteschepen op aarde landen, zal men alleen in films zien. Wat ik wél denk, is dat er ander intelligent leven bestaat of bestond, ergens in het onmetelijke heelal, ooit in haar bijna 14 miljardjarige bestaan. We zullen er alleen geen contact mee hebben. Die wezens zijn al uitgestorven, niet ver genoeg ontwikkeld, te vér ontwikkeld, te anders, te ver weg... of ze hebben domweg geen interesse in contact. Het is immers maar de vraag hoe wijdverbreid onze neiging is om 'krakende vloerplanken' te horen.
Maar ik zal niet ontkennen dat ik blijf hopen. Hopen op een krantenkop als 'Radioastronomen vangen buitenaardse boodschap op!'. Zo'n gebeurtenis zou namelijk betekenen dat het heelal bárst van het leven, of anders gezegd, dat het de inherente eigenschap bezit om leven en bewustzijn voort te brengen. Dat is gewoon een mooie en spannende gedachte. Het is dan alsof we ons plots realiseren dat we één kamer bewonen in een enorm, volgeboekt hotel. En dat vooruitzicht maakt de hele zoektocht zo verleidelijk. Ik zal in ieder geval geen moeite hebben met het idee dat wij als intelligente, creatieve en zelfbewuste soort niet alleen zijn in dit heelal. Integendeel zelfs. En jij?
Geen opmerkingen:
Een reactie posten