Tijdloze kunst

Mooi hè, deze beeldjes van klei? Ze zouden deze of vorige eeuw gemaakt kunnen zijn door een beeldend kunstenaar. Niets Is Echter Minder Waar: iemand van de Hamangia-cultuur haalde ze 6600 tot 7000 jaar geleden uit het vuur en legde ze in een graf.

Dat gebeurde op de plaats waar nu het stadje Cernavodă in het huidige Roemenië ligt. De vondst naast een dode roept vragen op. Peinst of rouwt de mannelijke figuur? Maakt dat wat uit? Is de vrouwelijke figuur de gestorvene? Of juist de man? Helaas weet ik niet of de beeldjes naast het stoffelijk overschot van een man of een vrouw zijn aangetroffen. Misschien dat de tentoonstelling in New York daar meer licht op werpt. Dát is nou een collectie die ik met eigen ogen wil zien! Nog liever zou ik een replica van dit kunstwerk willen hebben om mijn wat kale woonkamer op te sieren. De combinatie van de ouderdom, context, ambivalente houding en mooie lijnen brengt heel wat meer bij me teweeg dan de gemiddelde vaas met bloemen.

Ik heb een voorliefde voor écht oude geschiedenis. Zo vanaf het begin van de Egyptische beschaving vind ik het allemaal wat uitgekauwd en belegen worden. Onterecht natuurlijk, maar bedenk eens het volgende: de Denker en zijn Gezellin werden in een tijd gemaakt waarin het schrift nog moest worden uitgevonden, paarden voor het eerst werden getemd en het nog 2000 jaar zou duren voor de beroemde piramides van Gizeh verrezen. Van jodendom, Grieken of Romeinen had nog niemand zelfs maar gehoord. Het stamt ook uit een gebied dat samen met Mesopotamië en de Indusvallei de bakermat van de beschaving kan worden genoemd en waar de eerste steden ontstonden. Nederland was daarentegen niet meer dan een zompige rivierdelta met her en der een visserskamp.

Toch is de Denker & Co. absoluut niet het eerste kunstwerk. De grotschilderingen van Lascaux zijn van 16.000 jaar geleden. De Leeuwmens van Hohlenstein-Stadel is zelfs 32.000 jaar oud. En de bevallige Venus van Hohle Fels is waarschijnlijk nog een paar millennia ouder. Rond die tijd begon de mens kunst te maken. Waar kwam die eerste creatieve vonk vandaan? Wat was de drijvende kracht? Persoonlijke spiritualiteit, verwondering, ontzag, religie, liefde voor de overledenen of 'gewoon' de wens om iets moois te maken? Men werd destijds gemiddeld niet oud, zo'n jaar of 40, dus misschien speelde het verlangen om iets blijvends op deze wereld achter te laten een rol.

Met speculeren kom je niet zo ver, net als met smijten met indrukwekkende dateringen. Perioden kunnen zo groot worden dat ze nog maar weinig betekenen. Wat meer tot de verbeelding spreekt, is de simpele observatie dat onze verre voorouders net als wij de drang hadden om een idee creatief uit te beelden. Ze leefden bijna compleet anders, maar zagen tussen het jagen, verzamelen en stoeien met sabeltandtijgers door kans om iets moois uit een stuk ivoor, hout of ander materiaal te scheppen. Net als jij, als je een prachtige foto schiet, of stift, kwast of Photoshop-penseel ter hand neemt. Iets bijzonders uit niets bijzonders – de eenvoudigste definitie van kunst?