Wandeling door de wereld

Mijn missie: weer regelmatig boeken lezen en ze vervolgens bespreken op mijn blog. De aftrap: een dun, toegankelijk exemplaar van 177 pagina's. Ik moet érgens beginnen.

Zoals veel populair-wetenschappelijke publicaties van tegenwoordig is ook The Path - A One-Mile Walk Through the Universe smaakvol vormgegeven. De auteur, Chet Raymo, is professor emeritus in de natuurkunde en astronomie aan Stonehill College in Massachusetts. Al veertig jaar loopt hij bijna elke dag een mijl van zijn huis in North Easton naar zijn werk. Onderweg passeert hij onder meer een bos, weilanden en een beekje. Die dagelijkse mijl vormt voor hem een aanleiding om over onderwerpen als ijstijden, tuinontwerp, sterren, DNA, literatuur en plantensoorten te schrijven. Want, zo stelt Raymo, "elke kiezel en wilde bloem heeft een verhaal te vertellen." De kiezel op zijn pad was ooit onderdeel van een berg die omhooggestuwd werd toen de continenten tegen elkaar botsten. Langs de kant groeit de grote kattenstaart, een sierbloem uit het 19e-eeuwse Europa, die, eenmaal naar het uitgestrekte Amerika gebracht, zich oncontroleerbaar verspreidde. Alles, hoe klein of alledaags ook, heeft een verhaal.

Raymo's schrijfstijl is af en toe erg romantisch. Lyrische zinnen in de trant van 'de vlinders dartelden gracieus in het gouden ochtendlicht boven het rustiek kabbelende water' komen íets te vaak voor. Het is begrijpelijk: hij houdt zielsveel van de natuur én poëzie. Het is eens wat anders dan het fantasieloze geschrijf van veel wetenschappers. Raymo ontpopt zich in zijn boek als een echte naturalist, in de beide Engelse betekenissen van het woord: een natuuronderzoeker en een aanhanger van het naturalisme. Hij schrijft: "Vroeg in de 21e eeuw lijkt het oude onderscheid tussen materie en geest irrelevant. (...) Materie heeft zich [in nieuwe theorieën] ontpopt als als iets met een verbazingwekkende, bijna immateriële subtiliteit." Als voorbeeld noemt hij helium en waterstof, die in de Big Bang ontstonden en het enorme potentieel hadden om complexe structuren en andere elementen te vormen.

De rode draad van het boek is dat in het kleine het grote schuilt. Enkele passages: "[natuuronderzoeker Gilbert White] wist dat het enkele het alles bevat [en] leerde ons te begrijpen dat we deel uitmaken van het web." Anders gezegd: het complexe bouwplan van de wereld tref je net zo goed aan in een insect als in een heelal vol sterrenstelsels. Al het leven, inclusief de mens, is verbonden door een "heilig web", zoals Raymo het zelfs noemt. Bijna religieuze uitspraken, maar hij laat zien dat ze het logische gevolg zijn van het bestuderen van de wereld om ons heen. Elders quote hij de beroemde Thomas Huxley om een ander belangrijk punt te maken: "Tot in de kern van zijn wezen is de mens één met de rest van de organische wereld." Volgens Raymo moet de mens, als deel van een "continuïteit die groter is dan hemzelf", in harmonie leven met de wereld om hem heen. Maar om dat te kunnen, moet hij de natuur wel begrijpen.

Dat kan volgens Raymo het best door met een wetenschappelijke, onderzoekende blik naar de wereld te kijken. Want, zo zegt hij, "dan zien we de dingen zoals ze zijn, niet zoals we ze zouden willen zien". Het houdt ook de gedachte in dat we de complexiteit van de natuur kunnen ontrafelen, bijvoorbeeld om milieuproblemen en andere gevaren het hoofd te kunnen bieden. Maar de eerdergenoemde diepe band die we hebben met de rest van de natuur vraagt om meer: altruïsme ten opzichte van "planten, dieren, zelfs microben". Raymo's ideale toekomstbeeld is een getemde natuur, eventueel met genetisch gemanipuleerde planten en dieren, een Hof van Eden waarin beschaving en wildernis met elkaar zijn vervlochten. Volgens hem zit ons verlangen naar zo'n Utopia in onze genen.

Droomt deze man van de wetenschap niet wat veel? Misschien, maar zoals hij zelf aan het eind van zijn boek zegt, worden de Verlichting, met z'n vertrouwen dat de menselijke geest de natuur kan doorgronden, en de Romantiek, met z'n overtuiging dat al het leven een wonder is, in zijn ideaal verenigd. Ik vind het een mooie combinatie, die alleen maar tot goede dingen kan leiden: meer onderzoek en ontdekkingen, met respect voor alle levende wezens. Een passend slot voor een origineel en laagdrempelig boekje, waarin Chet Raymo tenminste één doel bereikt: de lezer bewuster maken van het grotere geheel waartoe hij of zij behoort. Een aanrader!

_____________
Klik hier voor de dingen uit het boekje die ik nog niet wist of waarop ik opnieuw gewezen moest worden. Inclusief Raymo's reactie op een hardnekkig misverstand over evolutie.
De aangehaalde passages in deze recensie zijn vrij vertaald vanuit het Engels.