Ongecensureerde ironie
Het creationisme is weer eens in het nieuws. Een ark op halve grootte vaart door Nederland. De EO schrapt gedeelten over evolutie uit een natuurserie. Bovendien bleek in april uit een onderzoek van de omroep dat maar liefst 61 procent van haar aanhang gelooft dat God de aarde schiep in 6 dagen van 24 uur. In 1997 was dit nog 53 procent.
Hoe is die toename te verklaren? Het is niet zo dat de evolutietheorie opeens op losse schroeven is komen te staan in de afgelopen tien jaar. Ik denk dat een belangrijke oorzaak het gevoel is dat je als christen tegenwoordig een uitgesproken standpunt in móet nemen in het ‘creatie versus evolutie’-debat. Allerlei schrijvers, zowel christelijke creationisten als atheïstische evolutionisten, brengen boeken uit waarin beweerd wordt dat geloof en seculiere wetenschap (of evolutie) niet samen kunnen gaan. De discussie is overgeslagen naar andere media en ook op vele weblogs en internetfora wordt dagelijks stevig gebekvecht. Nu was het mij al opgevallen dat sommige creationisten zich in hun geestdrift regelmatig schuldig maken aan het verdraaien van feiten. Ze overdrijven graag en rukken quotes en ontwikkelingen binnen de wetenschap uit hun verband om hun stelling kracht bij te zetten. Een onopgelost probleem binnen de evolutietheorie is voor hen bijvoorbeeld een teken dat het op instorten staat. Maar het kan erger.
Met een blogpost maakte hoofddocent evolutiebiologie dr. Gerdien de Jong wereldkundig (Nu.nl, Science) dat de EO flink zat te knippen in een door de BBC geproduceerde documentairereeks. Reden: er werd verwezen naar de evolutietheorie. Jawel, de evolutietheorie! Paniek! Alarmfase rood! Als het nou ging om gevloek of godslasterlijke praat, dan had ik er nog begrip voor. Maar we hebben het hier over basiskennis die iedereen hoort te bezitten. De evolutietheorie is niet voor niets verplichte kost tijdens biologielessen op de middelbare school! De Jong vindt dat de EO haar kijkers "waarheid onthoudt". Dat ben ik met haar eens, maar ik zou het iets sterker willen uitdrukken: de EO houdt haar kijkers dom door hen kennis over een algemeen geaccepteerde theorie te onthouden. Geef je kijkers alle informatie en laat hen dan zélf besluiten of ze ermee eens zijn of niet! Het zonder aankondiging censureren van zulk materiaal is een belediging van het intellect van de kijker. Tot op zekere hoogte lijkt het op de manier waarop de Kerk vroeger met onwelkome theorieën omging. De boeken van ketterse denkers, zoals astronoom Galileo Galilei, werden verboden, zodat het volk niet werd blootgesteld aan hun goddeloze dwaalleren.
En nu een leuke grap: de EO gaat binnenkort een nieuw programma uitzenden. Niet zomaar één, neen, een wetenscháppelijk programma, met de mooie naam 'Galileo'. Nou breekt m’n klomp!, dacht ik toen ik dat las. Hoe kun je nou een programma over de wetenschap maken en ondertussen de verwijzingen naar een belangrijke wetenschappelijke theorie zomaar uit een documentairereeks knippen? Is de EO schizofreen? Of weten ze niet dat de evolutietheorie in de wetenschap verweven zit, dat het een belangrijke rol speelt in de biologie, genetica, ecologie, paleontologie, paleoantropologie, psychologie en sociologie? Als kijker van Galileo kun je er niet van op aan dat je alle relevante informatie te horen krijgt. Wie weet vertelde een geïnterviewde wetenschapper iets boeiends wat de EO helaas niet beviel. Wat mij betreft heeft de omroep zich echt ongeloofwaardig gemaakt. Ze kan zich beter beperken tot het uitzenden van zangdiensten en andere stichtelijke programma’s. Dan weet je tenminste zeker dat je het hele verhaal te horen en te zien krijgt in plaats van een heimelijk gekuiste versie.
Maar wacht, het wordt allemaal nog grappiger! Lees wat Reinier van den Berg, de presentator van Galileo, in de septembereditie van het EO-ledenmagazine Xtra zegt: "Hoe grondiger je je best doet om de wereld om je heen te doorgronden, hoe zekerder je zult weten dat de Bijbel klopt." Van den Berg impliceert hier dat de Bijbel blijvende, wetenschappelijke waarheden over de wereld om ons heen bevat. Helaas staat in Psalm 93:1, Psalm 96:10 en 1 Kronieken 16:30 dat de aarde stilstaat en in Prediker 1:5 dat de zon om de aarde draait, geheel conform het pre-wetenschappelijke wereldbeeld van die tijd. Dat geocentrisme werd in de zeventiende eeuw onderuitgehaald door, jawel, Galileo Galilei... de naamgever van het nieuwe wetenschapsprogramma!
Hoeveel ironie kan een mens verdragen op één dag?
Hoe is die toename te verklaren? Het is niet zo dat de evolutietheorie opeens op losse schroeven is komen te staan in de afgelopen tien jaar. Ik denk dat een belangrijke oorzaak het gevoel is dat je als christen tegenwoordig een uitgesproken standpunt in móet nemen in het ‘creatie versus evolutie’-debat. Allerlei schrijvers, zowel christelijke creationisten als atheïstische evolutionisten, brengen boeken uit waarin beweerd wordt dat geloof en seculiere wetenschap (of evolutie) niet samen kunnen gaan. De discussie is overgeslagen naar andere media en ook op vele weblogs en internetfora wordt dagelijks stevig gebekvecht. Nu was het mij al opgevallen dat sommige creationisten zich in hun geestdrift regelmatig schuldig maken aan het verdraaien van feiten. Ze overdrijven graag en rukken quotes en ontwikkelingen binnen de wetenschap uit hun verband om hun stelling kracht bij te zetten. Een onopgelost probleem binnen de evolutietheorie is voor hen bijvoorbeeld een teken dat het op instorten staat. Maar het kan erger.
Met een blogpost maakte hoofddocent evolutiebiologie dr. Gerdien de Jong wereldkundig (Nu.nl, Science) dat de EO flink zat te knippen in een door de BBC geproduceerde documentairereeks. Reden: er werd verwezen naar de evolutietheorie. Jawel, de evolutietheorie! Paniek! Alarmfase rood! Als het nou ging om gevloek of godslasterlijke praat, dan had ik er nog begrip voor. Maar we hebben het hier over basiskennis die iedereen hoort te bezitten. De evolutietheorie is niet voor niets verplichte kost tijdens biologielessen op de middelbare school! De Jong vindt dat de EO haar kijkers "waarheid onthoudt". Dat ben ik met haar eens, maar ik zou het iets sterker willen uitdrukken: de EO houdt haar kijkers dom door hen kennis over een algemeen geaccepteerde theorie te onthouden. Geef je kijkers alle informatie en laat hen dan zélf besluiten of ze ermee eens zijn of niet! Het zonder aankondiging censureren van zulk materiaal is een belediging van het intellect van de kijker. Tot op zekere hoogte lijkt het op de manier waarop de Kerk vroeger met onwelkome theorieën omging. De boeken van ketterse denkers, zoals astronoom Galileo Galilei, werden verboden, zodat het volk niet werd blootgesteld aan hun goddeloze dwaalleren.
En nu een leuke grap: de EO gaat binnenkort een nieuw programma uitzenden. Niet zomaar één, neen, een wetenscháppelijk programma, met de mooie naam 'Galileo'. Nou breekt m’n klomp!, dacht ik toen ik dat las. Hoe kun je nou een programma over de wetenschap maken en ondertussen de verwijzingen naar een belangrijke wetenschappelijke theorie zomaar uit een documentairereeks knippen? Is de EO schizofreen? Of weten ze niet dat de evolutietheorie in de wetenschap verweven zit, dat het een belangrijke rol speelt in de biologie, genetica, ecologie, paleontologie, paleoantropologie, psychologie en sociologie? Als kijker van Galileo kun je er niet van op aan dat je alle relevante informatie te horen krijgt. Wie weet vertelde een geïnterviewde wetenschapper iets boeiends wat de EO helaas niet beviel. Wat mij betreft heeft de omroep zich echt ongeloofwaardig gemaakt. Ze kan zich beter beperken tot het uitzenden van zangdiensten en andere stichtelijke programma’s. Dan weet je tenminste zeker dat je het hele verhaal te horen en te zien krijgt in plaats van een heimelijk gekuiste versie.
Maar wacht, het wordt allemaal nog grappiger! Lees wat Reinier van den Berg, de presentator van Galileo, in de septembereditie van het EO-ledenmagazine Xtra zegt: "Hoe grondiger je je best doet om de wereld om je heen te doorgronden, hoe zekerder je zult weten dat de Bijbel klopt." Van den Berg impliceert hier dat de Bijbel blijvende, wetenschappelijke waarheden over de wereld om ons heen bevat. Helaas staat in Psalm 93:1, Psalm 96:10 en 1 Kronieken 16:30 dat de aarde stilstaat en in Prediker 1:5 dat de zon om de aarde draait, geheel conform het pre-wetenschappelijke wereldbeeld van die tijd. Dat geocentrisme werd in de zeventiende eeuw onderuitgehaald door, jawel, Galileo Galilei... de naamgever van het nieuwe wetenschapsprogramma!
Hoeveel ironie kan een mens verdragen op één dag?
Na recente aansporing om toch eens de pen op te nemen en de spreekwoordelijke degens te kruisen, vind ik het nu tijd geworden om enig tegengas te geven, uiteraard tot meerdere eer en glorie van dit overigens mooie blog.
BeantwoordenVerwijderenJe stelt dat er allerlei boeken worden uitgebracht waarin wordt gesteld dat geloof en seculiere wetenschap niet samen zouden kunnen gaan. Voor deze stelling is wellicht wat te zeggen. Christendom en wetenschap zouden echter prima samen moeten kunnen gaan. Indien de wetenschap de werkelijkheid zou ontrafelen, en als deze ontdekte werkelijkheid in conflict zou zijn met essentiële onderdelen van het christelijk geloof, en als dit overtuigend zou kunnen worden aangetoond, dan rest de christelijkheid mijns inziens geen andere optie, dan het geloof voorgoed overboord te gooien. Het is uitermate treurig in iets te geloven, wat in werkelijkheid niet bestaat.
Overigens, en dat zul je al vermoeden, denk ik niet dat dit het geval is.
De EO heeft geknipt in een documentaire, tot jouw grote verontwaardiging. Het is immers basiskennis, die iedereen moet weten! Het is immers op biologielessen in het programma opgenomen!
Nu heeft een school tot doel haar leerlingen basiskennis te verschaffen. De evolutietheorie wordt verondersteld daarbij te horen. Daarom is zij in het lesprogramma opgenomen. Maar de EO heeft een ander doel. Ik vind dat het haar vrij staat, met haar zendtijd te doen wat zij wil. De missie van de EO is mensen in contact brengen met Jezus. Misschien heeft de EO geoordeeld dat bepaalde passages uit deze documentaire dit doel niet zouden dienen, misschien had zij andere redenen. Of het een verstandige beslissing is geweest, daar kan men over twisten. Maar dat de EO het volste recht heeft dit doen, dat staat voor mij buiten kijf. Ik zou het veel gekker vinden als de EO dit niet zou mogen doen. De EO, net als Galileo indertijd, heeft een minderheidsstandpunt. Als de EO verboden zou worden dit standpunt uit te dragen, wordt een vrij en open debat pas echt gefrustreerd. Elke documentaire over wetenschap moet keuzes maken in wat zij wel en niet uitzendt. Een 'objectieve' documentaire over wetenschap bestaat niet.
Wel vind ik het met de schrijver jammer dat de EO onaangekondigd heeft geknipt in een documentaire van een andere maker.
Op een katholieke site (www.catholiceducation.org) wordt gesteld dat het in het conflict tussen Galileo en de kerk niet in de eerste plaats om ´onwelkome theorieën' draaide, zoals jij stelt. Het onrechtvaardige oordeel van de kerk over Galileo had heel andere oorzaken. Het verhaal loopt ongeveer als volgt:
Het heliocentrisch wereldbeeld is veel ouder dan Galileo. Ook bij de oude Grieken bestond dit idee al. Tot Copernicus was het geocentrisch wereldbeeld overheersend, vooral door het werk van Aristoteles en Ptolemus. Dit beeld werd verder ondersteund door de schriftverwijzingen die jij noemt in jouw blog. Tot Copernicus speelde het debat echter geen grote rol; men hield zich bezig met andere zaken. De berekeningen gebaseerd op een geocentrisch wereldbeeld werden vooral gebruikt voor praktische doeleinden. Copernicus' wereldbeeld stuitte vooral op verzet van Aristotelische wetenschappers.
Toen Galilei in 1611 zijn ontdekkingen in Rome aan de paus liet zien, kreeg hij steun van de paus.
Pas toen Galilei zich met theologie ging bemoeien, werd de kerk onrustig. Hij stelde voor om anders om te gaan met de genoemde teksten in de bijbel: hij interpreteerde de teksten als beeldspraak, en niet als wetenschappelijke uitspraken. Iets wat overigens Augustinus ook al had gedaan. In het conflict met de kerk ging het er om, dat Galilei zelfstandig teksten interpreteerde. In het protestantisme is dat veel gangbaarder dan in de katholieke kerk van die tijd: het was een van de grote strijdpunten tussen beide stromingen. Bij de katholieken speelt de hiërarchie een veel grotere rol: interpretatie van de schriften is iets voor de priesters en uiteindelijk de paus. Toen Galilei zich hiermee door middel van pamfletten en brieven ging bemoeien, vond de katholieke kerk het noodzakelijk in te grijpen.
Overigens was de kerk bereid het Copernicaans wereldbeeld in afwachting van nader bewijs als een wetenschappelijke hypothese te accepteren. Dit lijkt mij in die begintijd geen irrationeel standpunt. Maar de kerk was niet bereid in dat stadium haar theologie aan te passen, gebaseerd op iets wat zij nog niet voldoende bewezen achtte. Galileo is daarom gevraagd zijn theorie te bewijzen, waar hij niet voldoende in slaagde. Na een publicatie waarin hij de paus beledigde, is Galileo verboden om de theorie aan te hangen of uit te dragen. Deze uitspraak was uiteraard onrechtvaardig, maar er kan niet simpelweg gesteld worden dat 'de kerk' tegenover 'de wetenschap' stond. Veeleer lijkt hier een conflict tussen de trots van de paus en de trots van Galilei. De theorie is nooit verboden door de kerk. Wel werd het Galileo, inmiddels op hoge leeftijd, persoonlijk verboden de theorie nog langer uit te dragen.
Tot zover het verhaal van de katholieken.
Jemig, haha, het is te zien dat je middenin een scriptieschrijfproces zit!
BeantwoordenVerwijderenGeloof en wetenschap kunnen zeker samengaan, daar ben ik van overtuigd. Er zijn genoeg wetenschappers die geloven, en genoeg gelovigen die zich ook op de wetenschap verlaten. Gelovigen (van welk slag dan ook) moeten alleen niet verwachten dat ze hun god ooit in een hypothese of theorie zullen aantreffen. Dat is een beetje moeilijk te verteren voor christenen, denk ik, en dat is mede de oorzaak van het evo-crea debat. Je kunt best voor jezelf besluiten dat God invloed had op de evolutie, maar omdat zijn wezen en 'werking' niet meetbaar en definieerbaar is, zal die invloed nooit exact aan te geven zijn.
Ik ben het met je eens dat de EO het volste recht heeft om te knippen in haar aangekochte programma's. Het gaat er echter om dat ze iets wissen wat (naar mijn mening!) niet gewist moet worden. Waarom het werd gedaan? Volgens directeur Hagoort om de zaak "subtieler en neutraler weer te geven. Als er wordt gezegd dat een walvis al miljoenen jaren rondzwemt, maken wij ervan dat hij ‘al heel lang’ op aarde is. (...) Wij zetten ons niet zozeer af tegen de evolutietheorie, maar proberen de discussie te voeren." (bron: NRC) Geklets, er is helemaal geen sprake van een discussie. De oorspronkelijke tekst wordt enkel afgezwakt, zodanig dat er uiteindelijk helemaal niets wezenlijks wordt gezegd. "Al heel lang", laat me niet lachen. Zie ook de uitgebreide analyse van de serie door dr. De Jong.
Een veel beter idee zou zijn geweest om de docu te combineren met een programma waarin vanuit creationistisch perspectief inhoudelijk op de evolutionistische statements wordt ingegaan. Ik zou de EO een staande ovatie hebben gegeven, echt waar. Maar sinds 'ken uw vijand' uit den boze is, wordt de kijker helemaal niets wijzer. Ik wil de EO niets verbieden, ik vind alleen dat ze paternalistisch ('wij weten wat jij hoort te weten') en met oogkleppen op (zie plaatje bovenaan blogpost) bezig is. Zeker voor een zender die naar eigen zeggen een brede groep mensen probeert aan te spreken.
De docu ging over zoogdieren. Het slaat nergens op om relevante informatie over hun afkomst weg te knippen, inclusief jaartallen en dergelijke. In de tiende, volledig weggeknipte aflevering werd op onze afkomst ingegaan, omdat wij mensen door biologen nu eenmaal worden ingedeeld in de klasse van zoogdieren. De aflevering bevat ongetwijfeld controversiële kost, die EO-kijkers nu mislopen. "Mijn volk gaat ten onder aan een gebrek aan kennis..." En de EO en andere christelijke organisaties helpen een handje mee. Geen wonder dat veel creationistisch ingestelde christenen zo slecht geïnformeerd voor de dag komen als ze hun standpunt proberen te verdedigen.
Ik zeg nergens dat het vroeger 'Kerk versus wetenschap' was, ik zei enkel dat ik overeenkomsten zie in de manier waarop de vroegere Kerk en de EO onwelkome ideeën benaderen. Andersdenkenden (Galilei en de BBC) worden in beide gevallen monddood gemaakt (met een ban en censuur), in een poging het 'gevaar' te bezweren. Niet door het inhoudelijk en open en bloot aan te pakken. In beide gevallen is de gewone man (de tv-kijker) de verliezer, want die blijft verstoken van belangrijke kennis, of zelfs van het feit dat er sprake is van een conflict. Bedenk wel, als dr. De Jong er niks over had gezegd in haar blog, zou niemand hebben geweten hoe de vork in de steel zat.
Bedankt voor de uiteenzetting over de theologische achtergrond van de Galilei-affaire. Die doet er nu niet erg toe, maar was interessant om te lezen! Als de geschiedenis wordt aangehaald, wordt dat vaak niet genoemd.
Oei, nu moet ik snel op Rubens reactie van een hele tijd terug antwoorden, anders krijg ik mot :)