Heerlijk helder heidendom
"Geen geloof is zo klein dat het ooit helemaal kan verdwijnen", las ik ergens. Ben ik het niet mee eens. Hoewel ik nog wel een bepaalde notie heb van de christelijke god, zou ik het geen geloof willen noemen. Het is eerder een herinnering aan een droom. Geen kwade droom, eerder een vreemde. En net als de meeste dromen had ook deze zijn charme. Toch geef ik de voorkeur aan wakker zijn.
Raar eigenlijk. Ik ben nog maar twee jaar 'officieel' geen christen meer, maar het lijkt veel en veel langer. Ik kan me zelfs bijna niet meer voorstellen dat ik ooit geloofde in een god, duivel, hemel, hel, engelen en alles wat erbij hoort. Het waarheidsgehalte van die dingen is wat mij betreft net zo groot als dat van reïncarnatie, of de wereldboom. Dat is de reden dat ik niet één keer aan mijn beslissing heb getwijfeld. Wat dat betreft waren het twee on-ge-lo-vi-ge jaren!
Slecht plot
Waar ik wél de nodige hoofdbrekens over heb gehad is waarom vrienden van mij nog wel aan het geloof vasthouden. Velen hebben ongeveer dezelfde achtergrond als ik: ze zijn christelijk opgevoed, lid van een christelijke studentenvereniging (geweest), zijn kritisch en niet dom, eerlijk in het zoeken naar de waarheid, hebben een goede algemene ontwikkeling, weten dus hoe de wereld ongeveer in elkaar steekt, en zijn net als ik gewoon ultrapopulair en supergeweldig.
Toch accepteren ze zonder problemen een onwaarschijnlijk geloofsscenario waarin een oppermachtig wezen het nodig vindt om een deel van zichzelf te doden en aan zichzelf te offeren om iets goed te maken waar hijzelf uiteindelijk voor verantwoordelijk was, om dan alsnog van zijn zogenaamd vrije creaturen onderwerping te eisen terwijl hij hun bestemming allang bepaald heeft. Snapt u het nog? Geen enkele bioscoopganger zou zo'n filmplot accepteren.
Mens schiep God
En waarom zien mijn dierbare vrinden in vredesnaam niet in dat het christelijk geloof van a tot z een product van mensen is? De antropomorfe Griekse goden met hun amusante menselijke onhebbelijkheden worden vaak tegenover de abstractere en 'puurdere' christelijke God geplaatst, terwijl die laatste niet voor ze onder doet met zijn jaloezie, woede, moordlust en o ja, vaderlijke gevoelens.
En hoe kan iemand in deze tijd, waarin men gemakkelijk kennis kan nemen van de geschiedenis en kenmerken van godsdiensten, nog beweren dat de zijne losstaat van de rest, dan wel speciaal genoeg is om de enige ware te zijn? Daar is heel wat wilskracht (of zelfbedrog?) voor nodig.
Ik hoefde niet heel veel te lezen over de ontwikkeling van het jodendom en christendom om sterk de indruk te krijgen dat het begrip God het voorlopige eindresultaat is van primitief bijgeloof. Want het huidige christendom vindt net als alle andere religies zijn wortels in de vergoddelijking van natuurkrachten (zo bezit Jahweh de kenmerken van een stormgod) en het ondersteunen ervan om het 'kwaad' en de chaos in de wereld te bezweren.
Macht en kracht
Dat laatste verdient een uitleg. Slechts weinig christenen lijken zich onder het zingen van lofzangen af te vragen waaróm die almachtige God onze verering toch zo onvoorstelbaar hard nodig heeft. Ook in de Bijbel draait het vooral om de macht, kracht, overwinning en heerschappij die God toekomt. God lijkt wel een machtswellusteling, of zelfs een narcist, zoals iemand een keer tegen mij opmerkte. Hoe dat zo komt? Da's niet zo moeilijk na te gaan. Net als Chemosh van de Moabieten en Milkom van de Ammonieten was Jahweh een patron diety die het opnam voor zijn volk, de Israëlieten. Om ellende op een afstand te houden, moest je zo'n koninklijke god 'voeden' met offers en andere vormen van devotie. Dan won hij of zij het gevecht met andere goden, of was hij (of zij) je simpelweg weer goed gezind.
De kloof
Deze feiten zijn zonder veel moeite uit het Oude Testament te halen, een verzameling geschriften waarvan een groot deel tot stand kwam in een vijandige wereld. Het was god tegen god, volk tegen volk, wat betekende dat de andersgelovige no good was. En via dat subtiele bruggetje belanden we bij mijn volgende punt van kritiek. Dat 'wij vs. zij'-denken uit de begintijd van Israël zit nu nog steeds in het christendom verweven. Ja, tegenwoordig mag iederéén bij het volk van Jahweh horen, maar in de praktijk gebeurt dat natuurlijk niet. De meeste mensen hangen al een andere godsdienst aan, en de rest ziet geen brood in religie. Dus blijft de wij/zij-kloof bestaan. Eerst lag die tussen Israël en de omliggende Kanaänitische volken, nu tussen christenen en de 'wereld'.
Die kloof maakt onlosmakelijk deel uit van het wereldbeeld van de gelovige. Hoewel het concept verschillend wordt ingevuld, zijn veel christenen het erover eens dat mensen niet zelf een vreedzame wereld tot stand kunnen brengen, omdat er geen duurzame vrede en eensgezindheid kan heersen zonder ingrijpen van God. De kloof is een voorwaarde voor het geloof. Dat, samen met het dogma van een van nature zondige mensheid, lijdt tot pessimisme. Daarmee bedoel ik dat er geen plaats is voor geloof in humanistische idealen of een religieus pluriforme maatschappij. Er is geen geloof in de mens!
Menselijke factor
Het is duidelijk, er pleiten verschillende dingen tegen het christelijk geloof. Dat is geen groot nieuws, er zijn zelfs christenen die beamen dat het niet bepaald 1+1=2 is. Maar zoals ik het zie zijn er twee redenen waardoor zij voorbij rationele en andere bezwaren kunnen kijken. Samen zou ik ze de menselijke factor willen noemen.
Ten eerste is het geloof een menselijk bouwwerk (yep, "de mens schiep God naar zijn beeld") zodat het herkenbare en zeer aansprekende elementen bevat: vader, zoon, liefde, vergeving, straf, opoffering, volmaakt slechte vijanden, eeuwig koninkrijk, vliegende stad, grote tronen, gouden kronen, vlammende zwaarden, witte paarden, paradijs voor leuke mensen, vuurzee voor nare mensen, etcetera. Het bovennatuurlijke is een afspiegeling van de archetypen van de oude Israëliërs en de eerste christenen, maar ook wij kunnen er ons nog steeds iets bij voorstellen. Het dóet iets met ons. Al vind ik het persoonlijk allemaal op een dik aangezette fantasyfilm lijken. En ik heb niets met fantasy.
Ten tweede voorziet het christendom in essentiële menselijke behoeften, zoals zingeving, gemeenschapszin en bezieling en bevlogenheid. Het ervaren van de gedrevenheid van een medegelovige, zijn indrukwekkende getuigenis, of een gepassioneerde preek vanaf de kansel kunnen een mens immers volledig veranderen. Daar kan ratio niet tegenop. Ik ben daarom van mening dat christenen uiteindelijk gedreven worden door puur menselijke motivaties achter de dogmatische façade. Anders gezegd: in de praktijk speelt dogma geen grote rol in het christendom, maar is het eerder een diep-menselijke aangelegenheid.
Ere wie ere...
Dit alles leidt er toe dat ik ambivalente gevoelens heb over het christendom. Aan de ene kant kan ik me niet boos maken over het verschijnsel religie, zoals sommige andere atheïsten. Het is als je boos maken over ongeduld, of moederinstinct, allebei neutrale menselijke eigenschappen. Het is een kader waarin mensen motivatie vinden voor hun handelen – soms opvallend sterke motivatie, die niet zo makkelijk op een andere manier op te roepen is. Maar aan de andere kant vind ik het jammer dat de rol van de mens zo wordt afgezwakt, dat hem niet de eer toekomt die hij verdient. Dat vind ik niet alleen om principiële redenen, maar ook omdat zo'n opstelling vervelende gevolgen heeft.
Eén daarvan is het opdelen van mensen aan de hand van niet-bestaande en dus zinloze criteria. Een voorbeeld, op kleine schaal. Stel, onder een groep kerkgangers die met elkaar charitatieve dingen doen, leeft de gedachte dat de basis van hun goede werken in hun geloof te vinden is, in plaats van in algemene menselijke eigenschappen als altruïsme en onzelfzuchtigheid. Buiten het feit dat dit onterechte trots tot gevolg heeft, wordt zo een valse scheiding gemaakt. Een atheïstische buurvrouw zal bijvoorbeeld in hun optiek niet ten volle mee kunnen doen, omdat ze het vereiste geloof mist.
Rookgordijn
Het zou echter eerlijker van ze zijn om te erkennen dat iedere persoon tot goede werken in staat is, ongeacht zijn of haar religie. De kerkgangers kunnen nagaan dat dat een feitelijker standpunt is. Bovendien heeft zo'n inclusieve boodschap veel meer maatschappelijke potentie dan een exclusieve, die de realiteit onnodig vertroebelt en versnippert door grenzen te trekken die er niet zijn. Hier kan de wij/zij-kloof simpel worden gedicht door religieus hokjesdenken in te ruilen voor samenwerking met buitenkerkelijken. Vier toch dat mensen goede eigenschappen gemeen hebben die blijkbaar los staan van religieuze overtuiging!
Niet alleen bij leuke dingen, maar ook bij vreselijke misdaden is het beter om mensen aan te wijzen als de verantwoordelijken, in plaats van de oorzaak (gedeeltelijk) te zoeken bij bovennatuurlijke machten. Zo wordt er geen religieus rookgordijn opgeworpen en kan er op menselijk, 'tastbaar' niveau wat aan gedaan worden. Een voorbeeld is de overtuiging van sommige christenen dat militante moslims niet door destructieve menselijke ideeën worden gedreven, maar door het Kwaad zelve. Ik hoef vast niet uit te leggen dat zo'n houding tot weinig goeds leidt, niet in de laatste plaats omdat die overtuiging wederzijds is.
Dogma vs. mens
Een tweede negatief gevolg van het downplayen van de menselijke factor is dat het mogelijk wordt dat God of dogma pontificaal boven de mens worden gesteld, wat tot overtuigingen kan leiden die mensen tekort doen of zelfs schade berokkenen. Voorbeelden zijn het religieus geïnspireerde, zwart-witte buitenlandbeleid van de VS, de stuitende opvattingen van de katholieke kerk over seks en aids, en de te starre houding van de ChristenUnie op het gebied van ethische kwesties.
Ik besef wel dat het humanisme ook een exclusivistische kant heeft (zoals alle overkoepelende denkbeelden, lijkt het) en dat het ook ten prooi kan vallen aan 'verhevenheid', waardoor het idee plots boven het doel —de mens en zijn wensen en noden— komt te staan. Zo is 't het communisme ook vergaan. Maar omdat het humanisme per definitie dichter bij de mens staat dan religie met z'n zogenaamd goddelijke waarheden, is de kans op misstappen misschien kleiner.
Conclusie
Mijn oproep is dus: Denk vanuit de mens, want die is de werkelijke maat van alle dingen (nou ja, in ieder geval de sociale en maatschappelijke). Onze invloed op de gebeurtenissen op Aarde is veel zichtbaarder en ondubbelzinniger dan die van God, en dus veel werkbaarder – je kúnt er iets mee. Als je natuurfenomenen buiten beschouwing laat, zijn wij zijn het die dingen scheppen of vernietigen. Het lijkt me goed om daarvan doordrongen te zijn, omdat het ons wijst op de verantwoordelijkheden die we hebben tegenover de planeet en elkaar. Want wij zijn het die wonderen verrichten en gruweldaden begaan. Niemand anders. Lekker helder, toch?
Raar eigenlijk. Ik ben nog maar twee jaar 'officieel' geen christen meer, maar het lijkt veel en veel langer. Ik kan me zelfs bijna niet meer voorstellen dat ik ooit geloofde in een god, duivel, hemel, hel, engelen en alles wat erbij hoort. Het waarheidsgehalte van die dingen is wat mij betreft net zo groot als dat van reïncarnatie, of de wereldboom. Dat is de reden dat ik niet één keer aan mijn beslissing heb getwijfeld. Wat dat betreft waren het twee on-ge-lo-vi-ge jaren!
Slecht plot
Waar ik wél de nodige hoofdbrekens over heb gehad is waarom vrienden van mij nog wel aan het geloof vasthouden. Velen hebben ongeveer dezelfde achtergrond als ik: ze zijn christelijk opgevoed, lid van een christelijke studentenvereniging (geweest), zijn kritisch en niet dom, eerlijk in het zoeken naar de waarheid, hebben een goede algemene ontwikkeling, weten dus hoe de wereld ongeveer in elkaar steekt, en zijn net als ik gewoon ultrapopulair en supergeweldig.
Toch accepteren ze zonder problemen een onwaarschijnlijk geloofsscenario waarin een oppermachtig wezen het nodig vindt om een deel van zichzelf te doden en aan zichzelf te offeren om iets goed te maken waar hijzelf uiteindelijk voor verantwoordelijk was, om dan alsnog van zijn zogenaamd vrije creaturen onderwerping te eisen terwijl hij hun bestemming allang bepaald heeft. Snapt u het nog? Geen enkele bioscoopganger zou zo'n filmplot accepteren.
Mens schiep God
En waarom zien mijn dierbare vrinden in vredesnaam niet in dat het christelijk geloof van a tot z een product van mensen is? De antropomorfe Griekse goden met hun amusante menselijke onhebbelijkheden worden vaak tegenover de abstractere en 'puurdere' christelijke God geplaatst, terwijl die laatste niet voor ze onder doet met zijn jaloezie, woede, moordlust en o ja, vaderlijke gevoelens.
En hoe kan iemand in deze tijd, waarin men gemakkelijk kennis kan nemen van de geschiedenis en kenmerken van godsdiensten, nog beweren dat de zijne losstaat van de rest, dan wel speciaal genoeg is om de enige ware te zijn? Daar is heel wat wilskracht (of zelfbedrog?) voor nodig.
Ik hoefde niet heel veel te lezen over de ontwikkeling van het jodendom en christendom om sterk de indruk te krijgen dat het begrip God het voorlopige eindresultaat is van primitief bijgeloof. Want het huidige christendom vindt net als alle andere religies zijn wortels in de vergoddelijking van natuurkrachten (zo bezit Jahweh de kenmerken van een stormgod) en het ondersteunen ervan om het 'kwaad' en de chaos in de wereld te bezweren.
Macht en kracht
Dat laatste verdient een uitleg. Slechts weinig christenen lijken zich onder het zingen van lofzangen af te vragen waaróm die almachtige God onze verering toch zo onvoorstelbaar hard nodig heeft. Ook in de Bijbel draait het vooral om de macht, kracht, overwinning en heerschappij die God toekomt. God lijkt wel een machtswellusteling, of zelfs een narcist, zoals iemand een keer tegen mij opmerkte. Hoe dat zo komt? Da's niet zo moeilijk na te gaan. Net als Chemosh van de Moabieten en Milkom van de Ammonieten was Jahweh een patron diety die het opnam voor zijn volk, de Israëlieten. Om ellende op een afstand te houden, moest je zo'n koninklijke god 'voeden' met offers en andere vormen van devotie. Dan won hij of zij het gevecht met andere goden, of was hij (of zij) je simpelweg weer goed gezind.
De kloof
Deze feiten zijn zonder veel moeite uit het Oude Testament te halen, een verzameling geschriften waarvan een groot deel tot stand kwam in een vijandige wereld. Het was god tegen god, volk tegen volk, wat betekende dat de andersgelovige no good was. En via dat subtiele bruggetje belanden we bij mijn volgende punt van kritiek. Dat 'wij vs. zij'-denken uit de begintijd van Israël zit nu nog steeds in het christendom verweven. Ja, tegenwoordig mag iederéén bij het volk van Jahweh horen, maar in de praktijk gebeurt dat natuurlijk niet. De meeste mensen hangen al een andere godsdienst aan, en de rest ziet geen brood in religie. Dus blijft de wij/zij-kloof bestaan. Eerst lag die tussen Israël en de omliggende Kanaänitische volken, nu tussen christenen en de 'wereld'.
Die kloof maakt onlosmakelijk deel uit van het wereldbeeld van de gelovige. Hoewel het concept verschillend wordt ingevuld, zijn veel christenen het erover eens dat mensen niet zelf een vreedzame wereld tot stand kunnen brengen, omdat er geen duurzame vrede en eensgezindheid kan heersen zonder ingrijpen van God. De kloof is een voorwaarde voor het geloof. Dat, samen met het dogma van een van nature zondige mensheid, lijdt tot pessimisme. Daarmee bedoel ik dat er geen plaats is voor geloof in humanistische idealen of een religieus pluriforme maatschappij. Er is geen geloof in de mens!
Menselijke factor
Het is duidelijk, er pleiten verschillende dingen tegen het christelijk geloof. Dat is geen groot nieuws, er zijn zelfs christenen die beamen dat het niet bepaald 1+1=2 is. Maar zoals ik het zie zijn er twee redenen waardoor zij voorbij rationele en andere bezwaren kunnen kijken. Samen zou ik ze de menselijke factor willen noemen.
Ten eerste is het geloof een menselijk bouwwerk (yep, "de mens schiep God naar zijn beeld") zodat het herkenbare en zeer aansprekende elementen bevat: vader, zoon, liefde, vergeving, straf, opoffering, volmaakt slechte vijanden, eeuwig koninkrijk, vliegende stad, grote tronen, gouden kronen, vlammende zwaarden, witte paarden, paradijs voor leuke mensen, vuurzee voor nare mensen, etcetera. Het bovennatuurlijke is een afspiegeling van de archetypen van de oude Israëliërs en de eerste christenen, maar ook wij kunnen er ons nog steeds iets bij voorstellen. Het dóet iets met ons. Al vind ik het persoonlijk allemaal op een dik aangezette fantasyfilm lijken. En ik heb niets met fantasy.
Ten tweede voorziet het christendom in essentiële menselijke behoeften, zoals zingeving, gemeenschapszin en bezieling en bevlogenheid. Het ervaren van de gedrevenheid van een medegelovige, zijn indrukwekkende getuigenis, of een gepassioneerde preek vanaf de kansel kunnen een mens immers volledig veranderen. Daar kan ratio niet tegenop. Ik ben daarom van mening dat christenen uiteindelijk gedreven worden door puur menselijke motivaties achter de dogmatische façade. Anders gezegd: in de praktijk speelt dogma geen grote rol in het christendom, maar is het eerder een diep-menselijke aangelegenheid.
Ere wie ere...
Dit alles leidt er toe dat ik ambivalente gevoelens heb over het christendom. Aan de ene kant kan ik me niet boos maken over het verschijnsel religie, zoals sommige andere atheïsten. Het is als je boos maken over ongeduld, of moederinstinct, allebei neutrale menselijke eigenschappen. Het is een kader waarin mensen motivatie vinden voor hun handelen – soms opvallend sterke motivatie, die niet zo makkelijk op een andere manier op te roepen is. Maar aan de andere kant vind ik het jammer dat de rol van de mens zo wordt afgezwakt, dat hem niet de eer toekomt die hij verdient. Dat vind ik niet alleen om principiële redenen, maar ook omdat zo'n opstelling vervelende gevolgen heeft.
Eén daarvan is het opdelen van mensen aan de hand van niet-bestaande en dus zinloze criteria. Een voorbeeld, op kleine schaal. Stel, onder een groep kerkgangers die met elkaar charitatieve dingen doen, leeft de gedachte dat de basis van hun goede werken in hun geloof te vinden is, in plaats van in algemene menselijke eigenschappen als altruïsme en onzelfzuchtigheid. Buiten het feit dat dit onterechte trots tot gevolg heeft, wordt zo een valse scheiding gemaakt. Een atheïstische buurvrouw zal bijvoorbeeld in hun optiek niet ten volle mee kunnen doen, omdat ze het vereiste geloof mist.
Rookgordijn
Het zou echter eerlijker van ze zijn om te erkennen dat iedere persoon tot goede werken in staat is, ongeacht zijn of haar religie. De kerkgangers kunnen nagaan dat dat een feitelijker standpunt is. Bovendien heeft zo'n inclusieve boodschap veel meer maatschappelijke potentie dan een exclusieve, die de realiteit onnodig vertroebelt en versnippert door grenzen te trekken die er niet zijn. Hier kan de wij/zij-kloof simpel worden gedicht door religieus hokjesdenken in te ruilen voor samenwerking met buitenkerkelijken. Vier toch dat mensen goede eigenschappen gemeen hebben die blijkbaar los staan van religieuze overtuiging!
Niet alleen bij leuke dingen, maar ook bij vreselijke misdaden is het beter om mensen aan te wijzen als de verantwoordelijken, in plaats van de oorzaak (gedeeltelijk) te zoeken bij bovennatuurlijke machten. Zo wordt er geen religieus rookgordijn opgeworpen en kan er op menselijk, 'tastbaar' niveau wat aan gedaan worden. Een voorbeeld is de overtuiging van sommige christenen dat militante moslims niet door destructieve menselijke ideeën worden gedreven, maar door het Kwaad zelve. Ik hoef vast niet uit te leggen dat zo'n houding tot weinig goeds leidt, niet in de laatste plaats omdat die overtuiging wederzijds is.
Dogma vs. mens
Een tweede negatief gevolg van het downplayen van de menselijke factor is dat het mogelijk wordt dat God of dogma pontificaal boven de mens worden gesteld, wat tot overtuigingen kan leiden die mensen tekort doen of zelfs schade berokkenen. Voorbeelden zijn het religieus geïnspireerde, zwart-witte buitenlandbeleid van de VS, de stuitende opvattingen van de katholieke kerk over seks en aids, en de te starre houding van de ChristenUnie op het gebied van ethische kwesties.
Ik besef wel dat het humanisme ook een exclusivistische kant heeft (zoals alle overkoepelende denkbeelden, lijkt het) en dat het ook ten prooi kan vallen aan 'verhevenheid', waardoor het idee plots boven het doel —de mens en zijn wensen en noden— komt te staan. Zo is 't het communisme ook vergaan. Maar omdat het humanisme per definitie dichter bij de mens staat dan religie met z'n zogenaamd goddelijke waarheden, is de kans op misstappen misschien kleiner.
Conclusie
Mijn oproep is dus: Denk vanuit de mens, want die is de werkelijke maat van alle dingen (nou ja, in ieder geval de sociale en maatschappelijke). Onze invloed op de gebeurtenissen op Aarde is veel zichtbaarder en ondubbelzinniger dan die van God, en dus veel werkbaarder – je kúnt er iets mee. Als je natuurfenomenen buiten beschouwing laat, zijn wij zijn het die dingen scheppen of vernietigen. Het lijkt me goed om daarvan doordrongen te zijn, omdat het ons wijst op de verantwoordelijkheden die we hebben tegenover de planeet en elkaar. Want wij zijn het die wonderen verrichten en gruweldaden begaan. Niemand anders. Lekker helder, toch?
Epiloog
Wat u misschien is opgevallen, is dat ik mijn vroegere overtuiging van 'live and let live' enigszins heb laten varen. Dankzij Richard Dawkins (of all people) ben ik gaan beseffen dat ik best kritisch kan zijn over religie. Hij stelt dat het ook maar een gedachtegoed is dat het niet bij voorbaat verdient om met overdreven respect te worden benaderd. Natuurlijk, voor heel veel mensen is het enorm belangrijk, maar dat is mijns inziens júist een reden om er vraagtekens bij te zetten! Zo ben ikzelf één en al aandacht als iemand beweert dat atheïsme een grote vergissing is (wat trouwens de reden is dat ik dit boek in huis heb gehaald, dat zomaar een miskoop kan zijn).
Wat u misschien is opgevallen, is dat ik mijn vroegere overtuiging van 'live and let live' enigszins heb laten varen. Dankzij Richard Dawkins (of all people) ben ik gaan beseffen dat ik best kritisch kan zijn over religie. Hij stelt dat het ook maar een gedachtegoed is dat het niet bij voorbaat verdient om met overdreven respect te worden benaderd. Natuurlijk, voor heel veel mensen is het enorm belangrijk, maar dat is mijns inziens júist een reden om er vraagtekens bij te zetten! Zo ben ikzelf één en al aandacht als iemand beweert dat atheïsme een grote vergissing is (wat trouwens de reden is dat ik dit boek in huis heb gehaald, dat zomaar een miskoop kan zijn).
- label:
geest
Ha Harmen,
BeantwoordenVerwijderenLeuk om deze post te lezen. Te meer omdat we het hier laatst ook in levenden lijve met elkaar over hebben gehad.
Zoals je hoofdbrekens waarschijnlijk al hadden kunnen voorspellen, zie ik zelfs deze zo doordachte zaken op een andere manier. Analoog aan jouw stuk staan ze hier onder elkaar.
Hoofdbrekens die ik evenzeer over jou heb: al die goede eigenschappen die je je vrienden zo aardig toedicht, maar tegelijk zelf in zo ruime mate bezit, en toch: nog veel onwaarschijnlijkere (en bovendien verzonnen) scenario's zomaar accepteren!
Over de menselijke verantwoordelijkheid ben ik wat positiever gestemd dan jij. Daar komt bij, dat mijn veronderstelde 'onderwerping' aan God, in werkelijkheid een bevrijding is. Bestemming bepaald? Wellicht, maar dan in de zin van: de bestemming gevonden, het doel bereikt, tot voltooing, rust en vervulling gekomen, etc.
Zoals je weet begint de bijbel met het verhaal 'God schiep mens' en staat dit diametraal tegenover 'mens schiep God'. Ik ben het eens met jouw observatie dat de Griekse goden ook weer niet zo heel veel verschillen van de werkelijke God. Daarvoor hoef je alleen het bijbelse verhaal van Jona er op na te slaan. Is dit geen Poseidon? Neptunus? God presenteert zich wel als 'zonder zonde' (puur), dit geldt niet voor de Grieken. Het verondersteld 'abstracte' van God is denk ik ironisch genoeg ook afkomstig van de Grieken, en wel van hun filosofen. De uitspraak dat God de 'onbewogen beweger' is, is van Aristoteles afkomstig. Ik ben van mening dat de invloed van dit abstracte denken over God een vernietigende werking heeft gehad in de geschiedenis op het christendom.
Betekent dit dat God antropomorf is? Het christendom heeft hierover juist het tegenovergestelde geleerd: de mensen zijn God-gelijkvormig. Naar Zijn beeld geschapen. En daarom pas tot voltooiing te komen als zij terugkomen bij hun oorsprong - God.
Over het argument vanuit de veelheid van godsdiensten hebben we het geloof ik al wel eens gehad. Je weet waarschijnlijk nog wel, dat ik van mening ben dat het bestaan van verschillende visies nog niet impliceert dat zij gelijkwaardig zijn of allemaal waar. In Afrika bestaan er verschillende opvattingen over hoe bepaalde ziektes zijn te genezen. Betekent dit dat het naief is om op Westerse medicijnen te vertrouwen?
Ik zou hier nog één historisch argument aan toe willen voegen. De veelheid van godsdiensten is niet iets onderscheidends van de 20e eeuw. Het christendom is in de eerste eeuwen gegroeid in en rondom Rome, het centrum van de wereld. Daar waren toen al vele godsdiensten aanwezig en bekend.
Als je gelijk hebt dat het christendom het eindproduct is van primitief bijgeloof dat er op gericht is het kwaad en de chaos te bezweren, dan moet je me iets uitleggen. Hoe zijn hiermee ideeën lijden van christenen (martelaren), die centraal staan in een groot gedeelte van het nieuwe testament, en voorspellingen over komende chaos te rijmen? Waarom zou je in een God geloven die je laat lijden? Laat ik dit anders vragen: hoe kán het dat mensen bereid zijn, om voor een God te sterven?
Dat God onze aanbidding nodig heeft, is een fabel. Het is veel meer omgekeerd: wij hebben hem nodig. Zie bijvoorbeeld de speech van Paulus aan de Griekse filosofen op de Areopagus, waar hij zegt (handelingen 17): 24 De God die de wereld heeft gemaakt en alles wat er leeft, hij die over hemel en aarde heerst, woont niet in door mensenhanden gemaakte tempels. 25 Hij laat zich ook niet bedienen door mensenhanden alsof er nog iets is dat hij nodig heeft, hij die zelf aan iedereen leven en adem en al het andere schenkt.
Als je de boodschap van Paulus goed gelezen hebt, dan weet je ook dat jouw 'voor wat hoort wat-God' absoluut niet klopt met het beeld van God wat geschetst wordt in bijvoorbeeld de Romeinen brief. De kern van het evangelie (blijde boodschap) is juist, dat God de mensen níet geeft wat ze verdienen, namelijk de dood, op grond van hun eigen slechtheid, maar dat hij hen, uit eigen beweging, uit liefde, redt. Daar doen je eigen daden/offers/devotie niets aan toe of af. Veel meer vloeien die hier uit voort. Dit is de kern van het christendom, maar o zo slecht begrepen. Helaas ook door jou. Dat je dit dan 'feiten' noemt, is vast een 'slip of the tongue'.
De 'kloof' is helaas terug te zien. Ook bij sommige christenen (overigens bij bepaalde stromingen sterker aanwezig als bij andere). Wellicht heb jij daar iets van gezien. Dit maakt echter niet de kern uit van de boodschap, maar is veel meer een verdraaiing er van. Jouw kritiek in deze is terecht. Daarom vind ik het ook zo jammer dat je geen christen meer bent;)
De 'kloof' bestond vroeger ook tussen de joden en de heidenen. De Grieken stonden symbool voor alles wat slecht was en heidens. We zien hier iets van in de verbijstering van de Joden in onderstaand gedeelte uit Johannes 7:
33 Jezus zei: ‘Ik zal nog een korte tijd bij u zijn, dan ga ik naar hem die mij gezonden heeft. 34 U zult me zoeken maar me niet vinden; u zult niet kunnen komen waar ik ben.’ 35 Toen zeiden de Joden tegen elkaar: ‘Waar gaat hij dan naartoe, dat wij hem niet kunnen vinden? Hij zal toch niet naar de Griekse diaspora gaan om de Grieken onderricht te geven?
Toch zien we dat juist deze kloof (en ook andere kloven!)wordt opgeheven. Hieronder slechts twee voorbeelden:
Er zijn geen Joden of Grieken meer, slaven of vrijen, mannen of vrouwen – u bent allen één in Christus Jezus. (Gal 3: 28)
Dan is er geen sprake meer van Grieken of Joden, besnedenen of onbesnedenen, barbaren, Skythen, slaven of vrijen, maar dan is Christus alles in allen. (Kol 3:11)
Is het toevallig dat de ideeën over een universeel humanisme in een christelijke cultuur zijn ontstaan? Of kunnen we zeggen, dat het christendom de bron is van deze door jou zo bejubelde universaliteit? Ik denk van wel.
De kerndeugden van het christendom zijn geloof, hoop en liefde. Dit zou niet tot pessimisme moeten leiden, maar juist tot een ongelooflijk optimisme! Als God voor ons is, wie is dan tegen ons? Het idee: god moet het maar doen, inshallah, ik weet niet of dat wel zo christelijk is. Bovendien: zoals God gemaakt, met Gods zegen en liefde, daaruit spreekt veel waardering voor de mens. God zei toen hij ons had geschapen, dat het goed was.
Ik geloof dat het christendom inderdaad raakt aan diepe menselijke behoeften. Zelfs aan de diepste menselijke behoeften. Het resoneert met onze natuur. Juist omdat wij door God zijn geschapen. Dit is voor mij dan ook noch een verassing noch een punt van zorg. Eerder een punt van bevestiging.
Onterechte trots, keur ik net als jij af. Zoals je misschien weet, is trots (of hoogmoed) misschien wel datgene wat het meest wordt afgekeurd in de bijbel. Ook dit heeft te maken met het genade-principe: God geeft, wij ontvangen. Waar moeten we trots op zijn? En waarom zouden we op enige manier ons boven anderen kunnen verheffen?
En als goede daden het gevolg zijn van het vrijuit geven van God, dan kan hij dit toch aan iedereen geven?
Wat betreft de verantwoordelijkheid voor zonde en misdaden is de bijbel zonneklaar. De zondaar zélf wordt hierop aangesproken. De schuld van de zonde wordt niet op andere machten gewenteld. Er wordt weliswaar wel over deze machten gesproken, maar mensen zijn zelf verantwoordelijk.
'Denk vanuit de mens, dat is de maat der dingen. Wij zijn het die wonderen verrichten en gruweldaden begaan.'
Wat is dan de maat? De gruwel? Het wonder? En wat maakt het één een gruwel en het ander een wonder? Het komt toch allemaal uit onszelf voort? Op deze manier verandert er toch nooit iets? Dat vind ik pas een pessimistisch wereldbeeld.
Daartegenover zet ik graag de christelijke oproep tot bekering, die naar ons allen uitgaat.
Kritisch of niet kritisch over religie, wat ik altijd in je bewonderd en gewaardeerd heb is je eerlijkheid. Dat is wellicht juist een van de grootste uitingen van respect.
Wie een eerlijk antwoord geeft, is als iemand die een kus op je lippen drukt.
En dan mag jij raden waar bovenstaande uitspraak vandaan komt.
[Als je op de blogpost-titel klikt, wordt deze reactie wat makkelijker leesbaar]
BeantwoordenVerwijderenPfff, Martijn in da house... dat betekent veel typwerk :) Vind mijn stukje zelf niet zo goed doordacht, het is eerder impulsief opgeschreven, maar bedankt voor het compliment. Ik zie trouwens dat jij genoeg plezier beleeft aan het antwoorden erop. Genoeg om zelfs stukjes te produceren! Ja, ik blijf het gewoon proberen...
Hoe zijn hiermee ideeën lijden van christenen (martelaren) (...) en voorspellingen over komende chaos te rijmen? Waarom zou je in een God geloven die je laat lijden? Laat ik dit anders vragen: hoe kán het dat mensen bereid zijn, om voor een God te sterven? (...) Dat God onze aanbidding nodig heeft, is een fabel. Het is veel meer omgekeerd: wij hebben hem nodig. (...) Als je de boodschap van Paulus goed gelezen hebt, dan weet je ook dat jouw 'voor wat hoort wat-God' absoluut niet klopt met het beeld van God wat geschetst wordt in bijvoorbeeld de Romeinen brief.
Het feit dat een christen kan lijden volgens de Bijbel, doet mijn stelling over de oorsprong in primitief bijgeloof in chaos/orde niet bepaald teniet. Volkeren die zo'n religie aanhingen accepteerden tijdelijke oplevingen van tegenslag ook. Ik zie dat als een vorm van realisme, die ook niet aan het christendom voorbij is gegaan. Feit blijft dat mensen in het christendom een belangrijke plaats hebben gekregen in de strijd tussen goed en kwaad. Wij zijn het slagveld, zogezegd.
Daarom is het begrip van martelaar niet in conflict met het idee dat we aan Gods zijde moeten staan in de strijd tegen het kwaad, verre van zelfs! Een martelaar is in bepaald opzicht juist het prototype van een held, de ultieme strijder in de kosmische strijd. Een strijd die in het christendom tot zijn besluit komt in een climax van 'komende chaos', zoals jij ernaar verwijst. Dat idee is geen deel van primitief bijgeloof, maar is door Zoroaster bedacht en door het zich ontwikkelende jodendom en christendom overgenomen.
Let wel dat ik nergens beweer dat God zijn gelovigen nu even hard, of op dezelfde manier nodig heeft als goden in de primitieve godsdiensten. En ik zeg ook niet dat mensen God niet nodig zouden hebben. Ik probeer alleen te zeggen dat bepaalde, oude delen van de Bijbel, zoals Deuteronomium, het primitievere idee van een wisselwerking (voor wat, hoort wat) luid verkondigen.
Hoe dan ook, het lijkt me toch duidelijk dat ook de 'moderne' God iets van mensen eist; anders zou hij geen sancties verbinden aan ongeloof/onverschilligheid/ongehoorzaamheid. Wat hij eist is erkenning, of aanbidding. Dat er in de Bijbel niet expliciet staat dat hij het nodig heeft, wil niet zeggen dat dat primitieve denken er niet aan ten grondslag lag (misschien is 'nodig' niet zo'n goede term, maar dat terzijde). Er zijn genoeg andere dingen die erop wijzen. De offers van de oude Israëlieten stonden bijv. heel dicht bij het primitieve principe van het voeden van de godheid zoals dat om hun heen gebeurde.
Door bijbelgedeelten als de Psalmen en de samenhangende lofgezangen hebben die oudere opvattingen een weg heeft gevonden naar het huidige christendom, waar het nog steeds een heel belangrijke rol speelt. In de ene kerk meer dan de andere. Het idee van 'geestelijke strijd' is vooral in charismatische kringen in zwang, waar soms massale gebedsacties georganiseerd worden om tegenwicht te bieden aan bepaalde uitingen van het Kwaad. Ik zie weinig verschil met dieroffers in angstige tijden, zoals vroeger gebeurde.
De meeste hedendaagse christenen kennen dan wel geen fysieke offers meer, maar in gebed en zang wordt er genoeg spiritueel geofferd. Ik denk aan de songtekst van het lied "Ik kom in uw heiligdom binnen", maar ook teksten als "Zegen, aanbidding, kracht, overwinning, ere zij de eeuwige God" en het "Want van U is het koninkrijk en de kracht en de heerlijkheid." Eenzelfde verband bestaat er tussen dankgebeden en dankoffers. En zijn vasten en geld geven niet op te vatten als offers?
Toch zien we dat juist deze kloof (en ook andere kloven!)wordt opgeheven.
De situatie waarin iedereen christen is, is een puur hypothetische; hij bestaat niet in de bijbel als toekomstvisie, en ook niet in de huidige werkelijkheid. Er zijn altijd christenen en niet-christenen, geredden en niet-geredden, zelfs in de eeuwigheid. Dus ik vind dat de kloof nooit wordt opgeheven, omdat hij wezenlijk onderdeel uitmaakt van het hele christelijke denken (en het denken daarvóór).
Is het toevallig dat de ideeën over een universeel humanisme in een christelijke cultuur zijn ontstaan? Of kunnen we zeggen, dat het christendom de bron is van deze door jou zo bejubelde universaliteit? Ik denk van wel.
Nou, het zal idd geen toeval zijn dat het hier ontstaan is, en het chr.dom zal ook zeker invloed hebben gehad. Dat zou dan wel ironisch zijn, dat uit Godgericht gedachtengoed, mensgericht gedachtengoed voortkomt. Er was dan denk ik wel sprake van selectief overnemen van bepaalde principes, want zo'n ontwikkeling lijkt me niet een heel 'natuurlijke'. Ik ben trouwens helemaal niet tegen het filteren van goede elementen uit een geloof, ik leef zelf ook voor een deel volgens chr. principes.
Wat betreft de verantwoordelijkheid voor zonde en misdaden is de bijbel zonneklaar. De zondaar zélf wordt hierop aangesproken. De schuld van de zonde wordt niet op andere machten gewenteld. Er wordt weliswaar wel over deze machten gesproken, maar mensen zijn zelf verantwoordelijk.
Dat klopt voor een deel, maar toch kán er altijd naar het Kwaad verwezen worden en gebeurt dit ook. Mensen die kwaad doen, worden door anderen bij het Kwaad ingedeeld, wat een direct gevolg is van het fictieve dualisme uit de Bijbel dat mensen in categorieën verdeelt. Zie bijv. "Wie niet voor Mij is, is tegen Mij", en de etnische strubbelingen in het OT, waarbij de scheidslijn tussen goed en kwaad ook tussen mensen liep. Het zou best kunnen dat de aard van het christendom later wat meer 'all-inclusive' werd, maar de scheiding blijft.
Misschien zijn moderne Nederlandse christenen wat minder snel geneigd om occulte machten de schuld te geven van vanalles en nogwat, maar dat gaat niet bepaald op voor christenen in andere oorden en van andere denominaties. Dus ik vind jouw 'personal accountability' eerder een mooi, westers-protestants gekleurd ideaal dan een realiteit. In de Bijbel worden aardig wat personages gedreven door het Kwaad; waarom zou je dat niet mogen doortrekken naar het heden?
Wat is dan de maat? De gruwel? Het wonder? En wat maakt het één een gruwel en het ander een wonder? Het komt toch allemaal uit onszelf voort? Op deze manier verandert er toch nooit iets? Dat vind ik pas een pessimistisch wereldbeeld.
Er zijn genoeg voorbeelden van mensen die ten positieve het verschil maken en maakten. De oorzaken dat dat niet massaler gebeurt zijn ontelbaar: gebrek aan inzicht, educatie en inspiratie, maar ook armoede, geweld, somber toekomstperspectief, etc. Dat zijn allemaal problemen die door mensen opgelost kunnen worden; dat dat tot dusver niet gelukt is, wil niet zeggen dat het niet kan.
Misschien dat dingen op aarde wat sneller ten goede zouden keren als onder miljarden gelovigen de focus op het hierboven en hiernamaals wat meer verschoven wordt naar het ons en hier & nu. Natuurlijk, ik weet ook dat het chr.dom gelovigen enorm stimuleert om goede dingen te doen, maar als ik soms zie hoeveel materiële middelen en vooral energie en arbeidsuren aan evangelisatie en andere religieuze projecten wordt besteed, denk ik: jammer. De mindset is perfect (ik ben er zelfs jaloers op), het doel is alleen verkeerd gekozen. Verspilde energie vind ik het, om duidelijke redenen.
Al denk ik wel dat het levenspeil van sommige mensen erop vooruit kan gaan als het chr.dom zijn intrede doet. En om antwoord te geven op je vraag waar mijn humanistische maatstaf in zo'n geval dan op gebaseerd is: op dezelfde intuïtieve kernwaarden die het christendom zijn humane kant hebben gegeven. Goed antwoord? ;-P
Niet echt hè? Ik ga bij wijze van zelfstudie maar eens een apart stukje aan de ethische basis van het humanisme wijden...
Ben je alweer beter, trouwens?
Ik was dit weekend op het Momentum festival en daar sprak Tre Sheppard, waar ik sindsdien grote fan van ben. Hij komt uit de Soul Survivor hoek. Ik vroeg 'm waarom christenen zich vaak zo weinig druk maken om deze wereld. Sommige evangelische christenen denken dat de aarde eindigt in catastrofe, waarna God er iets nieuws voor in de plaats maakt. Sheppard (die grappiger is dan Eddie Izzard) verdedigde een visie waarin God aan het einde der tijden herstelt (restored) wat verloren is gegaan in de zondeval. In die visie is wat wij op aarde doen een participeren in Gods herstellende werk sinds Jezus. Vond ik erg inspirerend. Check ook deze artikel http://www.nd.nl/Document.aspx?document=nd_artikel&id=109251 over milieu.
BeantwoordenVerwijderenSheppard riep overigens ook op je niet af te scheiden van en in oppositie te plaatsen tegen niet-christenen. Hij riep juist op tot samen werken aan idealen. Omdat God ieder mens geschapen heeft kun je voor ieder mens waardering opbrengen. Dat leidt juist tot samenwerking in het bereiken van gezamenlijke idealen.
Er zijn wel degelijk bijbelteksten die erop wijzen dat de kloof opgeheven zal zijn. God zal alles in allen zijn. Elke knie zal zich buigen. Ik noem maar wat.
Het is niet gezegd, dat moeite die in evangelisatie gestoken wordt niet zijn uitwerking zou hebben in deze wereld. Als het zo zou zijn dat geloof westerse mensen zou bevrijden van hun hebzucht en egocentrisme, zouden oplossingen voor het wereldvoedselprobleem een stuk dichterbij komen, vermoed ik.
Nog een mooi filmpje over atheïsme: http://www.youtube.com/watch?v=CmJbUgTSsrw
BeantwoordenVerwijderen