Verdwenen medemensen
Af en toe draag ik mijn steentje bij aan de Engelse wikipedia. Normaal gesproken verbeter ik alleen spelfouten, en ik heb ooit wat toegevoegd aan het artikel over de FEBO. Dit keer was mijn bijdrage wat substantiëler: ik spotte een serieuze fout in het artikel History of the World.
Ik had net elders wat gelezen over de Toba super-eruptie, een gigantische vulkaanuitbarsting die ongeveer 75.000 jaar geleden op het Indonesische eiland Sumatra plaatsvond. Van deze natuurramp wordt gezegd dat hij mogelijk bijna het einde betekende van onze soort, Homo sapiens, toen die zich net richting Azië begon te verspreiden. In het History of the World-artikel stond dat de ramp misschien wel 59 miljoen doden tot gevolg had. Maar dat getal is compleet van de pot gerukt, want pas na 1000 v.Chr. waren er meer dan 50 miljoen mensen op de wereld. Met hoeveel we 75.000 jaar geleden waren, is onbekend, maar je moet denken in termen van tienduizenden. 59 Miljoen... tsss, kom nou.
De mensheid was dus misschien bijna uitgestorven. Dat klinkt raar in een tijd waarin 6,6 miljard exemplaren van ons op aarde rondhuppelen. Over het einde van de menselijke soort hoor je alleen als het gaat over vrij hypothetische rampscenario's, zoals de de inslag van een hele grote asteroïde. En dan nog is het moeilijk voor te stellen dat de mens uitsterft, als waren we een bedreigde pandasoort. Áls het 75.000 jaar geleden echt goed mis was gegaan, zouden we niet de eerste mensensoort zijn die verdween, maar – en dit kan je vreemd in de oren klinken – ook niet de laatste. Want hoewel Homo habilis en onze voorouder Homo erectus al eerder de pijp aan Maarten hadden gegeven, waren wij ten tijde van de Toba-ramp niet de enige Hominina op aarde. Ook ons 'neefje' Homo neanderthalensis liep toen nog rond.
Iedereen kent de Neanderthaler wel, of in ieder geval zijn karikatuur. Deze geweldenaar leefde van ruwweg 200.000 jaar tot zo’n 25.000 jaar geleden in Eurazië. Vooral in Frankrijk zijn veel skeletten opgegraven. Het beeld dat van de Neanderthaler naar voren komt is fascinerend. Ze waren 1,65 meter lang en een stuk sterker dan ons. Ze droegen dierenvellen en gebruikten gespecialiseerde gereedschappen zoals speren en bijlen. Het is goed mogelijk dat ze konden praten. Ze zorgden goed voor zwakkeren in de stam en voerden bij het begraven van hun doden rituelen uit. Zo legden ze hun doden in een bepaalde houding en begroeven mogelijk kruiden en stuifmeel van bloemen mee.
Ze leken dus in bepaalde opzichten op ons, maar waren ook verschillend. Ten eerste week hun uiterlijk af van de gemiddelde(!) moderne mens: ze hadden grotere hersenen, een zware botrichel boven de ogen, een aflopend voorhoofd en praktisch geen kin. Ze waren een stuk sterker dan ons en hadden echte stierennekken. Ze beperkten zich 100.000 jaar tot één relatief klein leefgebied, gebruikten al die tijd praktisch dezelfde gereedschappen en deden ook al niet aan kunst. Een voor de hand liggende reden hiervoor is dat ze niet zo abstract konden denken als wij, met als gevolg dat ze minder creatief waren en weinig vernieuwings- en ontdekkingsdrang kenden. Dat terwijl Homo sapiens, die wat later ten tonele verscheen, al snel complexere werktuigen maakte en in no time de hele wereld bevolkte. Neanderthalers kenden ook niet zoiets als de culturele explosie van 30.000 jaar geleden, toen de 'modernen' als gekken rotswanden, botten en stenen begonnen te decoreren.
Zoals je aan deze bonte verzameling kunt zien, bestaan er nogal uiteenlopende ideeën over het uiterlijk van Neanderthalers. De één denkt dat ze flink behaard waren met een donkere huid, anderen kiezen voor een blank voorkomen met een gephilishaved gelaat, weer anderen beweren dat beide types voorkwamen. Het blijft bij raden, want huid en haar fossileren nou eenmaal niet zo goed als botten. Wat ik me afvraag is hoe jij en ik op een levende Neanderthaler zouden reageren. Ik denk dat we niet eens zouden omkijken als een geïntegreerde Neanderthaler (gladschoren en in pak) ons passeerde op straat. Misschien zouden we na een praatje concluderen dat het een wat oncreatief, zwijgzaam persoon is zonder belangstelling voor kunst en andere cultuur. Ontzettend nuchter, zelfs ietwat saai misschien. Maar of we zouden vinden dat er iets niet klopt aan die vent... Geen idee!
Wat Neanderthalers betreft is de Vraag der Vragen: hoe komt het dat ze zijn verdwenen? Niemand weet het zeker. Een tijd lang was de 'Kaïn en Abel'-hypothese populair, die stelde dat Homo sapiens de Neanderthaler op grote schaal had uitgemoord. Daar is echter geen bewijs voor. Integendeel, de twee mensensoorten wisselden mogelijk zelfs kennis uit. Ook de stelling dat Neanderthalers oliedom waren en het daarom tegen 'ons' moesten afleggen, ligt onder vuur. Veel deskundigen denken nu dat de Neanderthaler heel geleidelijk werd vervangen, omdat de moderne mens bijvoorbeeld door een betere sociale organisatie en grotere flexibiliteit iets succesvoller was in het voortplanten. En een klein verschil in geboorteoverschot is voor een populatie genoeg om binnen enkele duizenden jaren de overhand te krijgen en een rivaliserende populatie compleet te overvleugelen.
Hoe het ook is gegaan, feit is dat er geen Neanderthalers meer leven. Deze pioniers, deze geweldenaars, die tienduizenden jaren lang koude en andere ontberingen doorstonden en ons wellicht de weg hebben bereid, hebben de tand des tijds niet doorstaan. Misschien hadden ze ook zo hun dromen, idealen en hun trots, hoe down to earth ze ook waren. Maar het mocht niet baten. Ze zijn finito, exit. Zo werkt evolutie nou eenmaal. Minder succesvolle soorten maken plaats voor succesvollere. De Toba-ramp had (letterlijk) roet in het eten kunnen gooien, maar wij hadden geluk. Wie weet zijn wij ook ooit aan de beurt om van onze troon gestoten te worden. Dus geniet van je bevoorrechte positie, zo lang het nog kan!
Ik had net elders wat gelezen over de Toba super-eruptie, een gigantische vulkaanuitbarsting die ongeveer 75.000 jaar geleden op het Indonesische eiland Sumatra plaatsvond. Van deze natuurramp wordt gezegd dat hij mogelijk bijna het einde betekende van onze soort, Homo sapiens, toen die zich net richting Azië begon te verspreiden. In het History of the World-artikel stond dat de ramp misschien wel 59 miljoen doden tot gevolg had. Maar dat getal is compleet van de pot gerukt, want pas na 1000 v.Chr. waren er meer dan 50 miljoen mensen op de wereld. Met hoeveel we 75.000 jaar geleden waren, is onbekend, maar je moet denken in termen van tienduizenden. 59 Miljoen... tsss, kom nou.
De mensheid was dus misschien bijna uitgestorven. Dat klinkt raar in een tijd waarin 6,6 miljard exemplaren van ons op aarde rondhuppelen. Over het einde van de menselijke soort hoor je alleen als het gaat over vrij hypothetische rampscenario's, zoals de de inslag van een hele grote asteroïde. En dan nog is het moeilijk voor te stellen dat de mens uitsterft, als waren we een bedreigde pandasoort. Áls het 75.000 jaar geleden echt goed mis was gegaan, zouden we niet de eerste mensensoort zijn die verdween, maar – en dit kan je vreemd in de oren klinken – ook niet de laatste. Want hoewel Homo habilis en onze voorouder Homo erectus al eerder de pijp aan Maarten hadden gegeven, waren wij ten tijde van de Toba-ramp niet de enige Hominina op aarde. Ook ons 'neefje' Homo neanderthalensis liep toen nog rond.
Iedereen kent de Neanderthaler wel, of in ieder geval zijn karikatuur. Deze geweldenaar leefde van ruwweg 200.000 jaar tot zo’n 25.000 jaar geleden in Eurazië. Vooral in Frankrijk zijn veel skeletten opgegraven. Het beeld dat van de Neanderthaler naar voren komt is fascinerend. Ze waren 1,65 meter lang en een stuk sterker dan ons. Ze droegen dierenvellen en gebruikten gespecialiseerde gereedschappen zoals speren en bijlen. Het is goed mogelijk dat ze konden praten. Ze zorgden goed voor zwakkeren in de stam en voerden bij het begraven van hun doden rituelen uit. Zo legden ze hun doden in een bepaalde houding en begroeven mogelijk kruiden en stuifmeel van bloemen mee.
Ze leken dus in bepaalde opzichten op ons, maar waren ook verschillend. Ten eerste week hun uiterlijk af van de gemiddelde(!) moderne mens: ze hadden grotere hersenen, een zware botrichel boven de ogen, een aflopend voorhoofd en praktisch geen kin. Ze waren een stuk sterker dan ons en hadden echte stierennekken. Ze beperkten zich 100.000 jaar tot één relatief klein leefgebied, gebruikten al die tijd praktisch dezelfde gereedschappen en deden ook al niet aan kunst. Een voor de hand liggende reden hiervoor is dat ze niet zo abstract konden denken als wij, met als gevolg dat ze minder creatief waren en weinig vernieuwings- en ontdekkingsdrang kenden. Dat terwijl Homo sapiens, die wat later ten tonele verscheen, al snel complexere werktuigen maakte en in no time de hele wereld bevolkte. Neanderthalers kenden ook niet zoiets als de culturele explosie van 30.000 jaar geleden, toen de 'modernen' als gekken rotswanden, botten en stenen begonnen te decoreren.
Zoals je aan deze bonte verzameling kunt zien, bestaan er nogal uiteenlopende ideeën over het uiterlijk van Neanderthalers. De één denkt dat ze flink behaard waren met een donkere huid, anderen kiezen voor een blank voorkomen met een gephilishaved gelaat, weer anderen beweren dat beide types voorkwamen. Het blijft bij raden, want huid en haar fossileren nou eenmaal niet zo goed als botten. Wat ik me afvraag is hoe jij en ik op een levende Neanderthaler zouden reageren. Ik denk dat we niet eens zouden omkijken als een geïntegreerde Neanderthaler (gladschoren en in pak) ons passeerde op straat. Misschien zouden we na een praatje concluderen dat het een wat oncreatief, zwijgzaam persoon is zonder belangstelling voor kunst en andere cultuur. Ontzettend nuchter, zelfs ietwat saai misschien. Maar of we zouden vinden dat er iets niet klopt aan die vent... Geen idee!
Wat Neanderthalers betreft is de Vraag der Vragen: hoe komt het dat ze zijn verdwenen? Niemand weet het zeker. Een tijd lang was de 'Kaïn en Abel'-hypothese populair, die stelde dat Homo sapiens de Neanderthaler op grote schaal had uitgemoord. Daar is echter geen bewijs voor. Integendeel, de twee mensensoorten wisselden mogelijk zelfs kennis uit. Ook de stelling dat Neanderthalers oliedom waren en het daarom tegen 'ons' moesten afleggen, ligt onder vuur. Veel deskundigen denken nu dat de Neanderthaler heel geleidelijk werd vervangen, omdat de moderne mens bijvoorbeeld door een betere sociale organisatie en grotere flexibiliteit iets succesvoller was in het voortplanten. En een klein verschil in geboorteoverschot is voor een populatie genoeg om binnen enkele duizenden jaren de overhand te krijgen en een rivaliserende populatie compleet te overvleugelen.
Hoe het ook is gegaan, feit is dat er geen Neanderthalers meer leven. Deze pioniers, deze geweldenaars, die tienduizenden jaren lang koude en andere ontberingen doorstonden en ons wellicht de weg hebben bereid, hebben de tand des tijds niet doorstaan. Misschien hadden ze ook zo hun dromen, idealen en hun trots, hoe down to earth ze ook waren. Maar het mocht niet baten. Ze zijn finito, exit. Zo werkt evolutie nou eenmaal. Minder succesvolle soorten maken plaats voor succesvollere. De Toba-ramp had (letterlijk) roet in het eten kunnen gooien, maar wij hadden geluk. Wie weet zijn wij ook ooit aan de beurt om van onze troon gestoten te worden. Dus geniet van je bevoorrechte positie, zo lang het nog kan!
- label:
kennis
Geen opmerkingen:
Een reactie posten